Νικόλαος Κρητικός, ο Πειραιώτης μελετητής του Αστεροσκοπείου Αθηνών

Ο Νικόλαος Κρητικός το 1920

Του Στέφανου Μίλεση

Ο Νικόλαος Κρητικός γεννήθηκε στον Πειραιά στη συμβολή των οδών Υψηλάντου και Ηφαίστου (σημερινή Ελευθερίου Βενιζέλου) στις 2 Φεβρουαρίου του 1888. 

Ο πατέρας του Αθανάσιος Κρητικός που είχε καταγωγή από την Καλαμάτα, βρέθηκε στον Πειραιά ως Καθηγητής Μαθηματικών ενώ η μητέρα του (το γένος Τζαμτζή) ήταν βέρα Αθηναία. Ο Νικόλαος είχε ακόμα δύο αδέλφια τους Κωνσταντίνο και Ευάγγελο.

Τα παιδικά του χρόνια ο Νικόλαος Κρητικός τα πέρασε σε μεγάλη οικονομική στεναχώρια καθώς ο πατέρας του, υπέστη αναίτια μετάθεση λόγω των πολιτικών ιδεών και διώχθηκε από τον Πειραιά, παρά τη μεγάλη και πετυχημένη πορεία του στο χώρο της εκπαίδευσης, την ηλικία του και τα τρία παιδιά που είχε και μετατέθηκε δυσμενώς σε Γυμνάσιο της Δημητσάνης. Στην απελπισία του ο Αθανάσιος Κρητικός να παραμείνει στον Πειραιά εξαναγκάσθηκε να βγει σε σύνταξη και έτσι η πενταμελής οικογένειά του βρέθηκε να ζει μηνιαίως με το ποσό των 138 δραχμών. 

Κάτω από αυτές τις συνθήκες και καθώς δεν μπορούσαν να καταβληθούν τα δίδακτρα του εκπαιδευτηρίου «Πλάτων» στο οποίο φοιτούσε ο Νικόλαος Κρητικός (μαθητής γυμνασίου ακόμη) αναγκάσθηκε να αλλάξει σχολείο και να εγγραφεί στο δημόσιο Α΄ Γυμνάσιο Πειραιώς.

Όταν τελείωσε το γυμνάσιο ο Νικόλαος Κρητικός δέχθηκε πίεση από τον πατέρα του να ακολουθήσει τεχνική επαγγελματική εκπαίδευση καθώς στον Πειραιά τότε στις αρχές του 20^ου αιώνα, λειτουργούσαν πετυχημένα πολλά εργοστάσια στα οποία προσφέρονταν πολλές θέσεις εργασίας. Συνεπώς ο πατέρας του επιθυμούσε να δει τον γιο του άμεσα αποκαταστημένο επαγγελματικά. Ο Νικόλαος Κρητικός, ανήσυχο πνεύμα, γράφτηκε παρά τις αντιρρήσεις το 1903 στο Φυσικομαθηματικό τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών κάνοντας παράλληλα ιδιαίτερα μαθήματα στα μαθηματικά σε παιδιά προκειμένου να εξασφαλίσει κάποιο εισόδημα.

Ο Νικόλαος Κρητικός στα φοιτητικά του χρόνια

Τον αμέσως επόμενο χρόνο η οικογένεια του Κρητικού έφυγε από τον Πειραιά καθώς δεν μπορούσε να καταβάλλει το ενοίκιο της οικίας της οδού Υψηλάντου και πήγε να ζήσει στα Αμπελάκια της Σαλαμίνας καθώς εκεί βρήκε σπίτι με χαμηλό ενοίκιο. Ο φοιτητής πλέον Νικόλαος Κρητικός κατέβαινε με τα πόδια από τα Αμπελάκια στο Ναύσταθμο. Εκεί είχε έναν φίλο ο οποίος τον επιβίβαζε παράτυπα στην «ευκαιρία» που καθημερινώς, όπως και σήμερα ακόμα, εκτελεί το δρομολόγιο Ναύσταθμος Πειραιάς. Έφτανε στον Πειραιά λίγο μετά τις 7 το πρωί και από εκεί άλλοτε ανέβαινε στην Αθήνα με τα πόδια, άλλοτε γύριζε με τα πόδια όλη την πειραϊκή περιφέρεια καθώς πολλοί γνώριζαν το ταλέντο του στα Μαθηματικά και τον ήθελαν να διδάσκει τα παιδιά τους.

Τα πράγματα δυσκόλευαν όμως ακόμη περισσότερο όταν πολλές φορές τον κατέβαζαν από την «ευκαιρία» καθώς δεν είχε νόμιμο δικαίωμα να επιβιβάζεται σε αυτήν. Τότε ανέβαινε σε πλωτή σχεδία που χρησιμοποιούσαν την εποχή εκείνη διάφοροι μικρέμποροι που ήθελαν ανέξοδα να περάσουν την πραμάτεια τους από το Πέραμα στη Σαλαμίνα ή αντίθετα. Με μια τέτοια σχεδία, με βροχή ή κρύο, περνούσε ο Νικόλαος Κρητικός από τη Σαλαμίνα στο Πέραμα και από εκεί με τα πόδια τραβούσε για τον Πειραιά. Και δεν έφτανε μόνο αυτό!

Ήταν δυνατόν σε μια τέτοια δύσκολη μέρα, να μην πήγαινε στο Πανεπιστήμιο αλλά να την αφιέρωνε εξ ολοκλήρου σε παραδόσεις μαθημάτων προκειμένου να εξασφαλίσει εισόδημα. Μετά τον τεράστιο ποδαρόδρομο Πέραμα – Πειραιά πήγαινε για μάθημα στην περιοχή της Ευαγγελίστριας, μετά για άλλο στην Αγία Σοφία, και για κάποιο τρίτο στα νταμάρια της Πειραϊκής. Και το μαρτύριο γινόταν ακόμη πιο έντονο όταν έπρεπε να τα κάνει αυτά συνοδεία βροχής ή ψύχους, όπου έπρεπε να πεζοπορεί σε ερημότοπους σε χαντάκια και σε λάκκους καθώς οι περιοχές αυτές τότε ήταν τελείως απόμακρες και έρημες από σπίτια και ανθρώπους.  Και όλα αυτά τα άντεχε έχοντας την ελπίδα ότι μετά από κάποιο μάθημα θα πληρωνόταν ώστε να δώσει κάτι από το κέρδος του για να εξασφαλίσει μια επιστροφή με το τραμ στον Πέραμα ή του ηλεκτρικού όταν είχε Πανεπιστήμιο και να γλιτώσει τον τρομερό ποδαρόδρομο.

Με αυτόν τον τρόπο ζωής, πραγματικό μαρτύριο, ο Νικόλαος Κρητικός τελείωσε τα τέσσερα χρόνια φοίτησης στο Πανεπιστήμιο. 

Το 1908 έλαβε το πτυχίο της Φυσικομαθηματικής Σχολής με άριστα.  Πέτυχε την εισαγωγή του στο Μετεωρολογικό Τμήμα του Αστεροσκοπείου Αθηνών. 

Λόγω των πολέμων που ακολούθησαν από το 1912 και μετά μόνο το απολύτως απαραίτητο προσωπικό του Αστεροσκοπείου έμεινε να το λειτουργεί, καθώς οι περισσότεροι επιστρατεύθηκαν. Το πρωί ο Νικόλαος Κρητικός ασκούσε τα καθήκοντά του στα Σεισμολογικά, το απόγευμα στα Μετεωρολογικά και το βράδυ στα αστρονομικά, αποκτώντας έτσι πλήρης γνώση των δράσεων του Αστεροσκοπείου. 

Από τον Πειραιά είχε έρθει σε επαφή με τον Ιάκωβο Δραγάτση (Γυμνασιάρχη του Α’  Γυμνασίου το οποίο τελείωσε ο Νικόλαος Κρητικός και μετέπειτα ιδρυτή ιδιωτικού γυμνασίου με τίτλο "Δραγάτσειον"). 

Ο Δραγάτσης τότε μεταφέρει το ιδιωτικό γυμνάσιο που είχε ιδρύσει, από την Πλατεία Τερψιθέας του Πειραιά στην οδό Φιλελλήνων στην Αθήνα. Είχε καλέσει σε αυτό τον Νικόλαο να διδάσκει γνωρίζοντας την μεγάλη κατάρτισή του. Παράλληλα ο Νικόλαος Κρητικός συνέχιζε τα μαθήματα και σε διάφορες οικογένειες του Πειραιά.

Δραγάτσειον 1908

Όλοι οι διδάσκοντες Καθηγητές του Δραγάτσειου

Τον Απρίλιο του 1917 κατέλαβε τη θέση του Επιμελητή του Εργαστηρίου της Αστρονομίας, το 1920 έγινε Προϊστάμενος του Γεωδυναμικού Τμήματος και τέλος Διευθυντής όλου του Αστεροσκοπείου. Παράλληλα το ίδιο διάστημα από το 1917 έως το 1920 ο Νικόλαος Κρητικός δίδασκε το μάθημα της Αστρονομίας στη Βασσάνειο Ναυτική Σχολή (Σχολή Ναυτικών Δοκίμων). Για τον εκεί διορισμό του, είχε μεσολαβήσει ο ίδιο ο Ελευθέριος Βενιζέλος (πολιτογραφημένος δημότης Πειραιώς) καθώς τον είχε καλέσει να τον γνωρίσει από κοντά. Τόσο μεγάλη ήταν η φήμη του στον Πειραιά ώστε να φτάσει και στον ίδιο τον Πρωθυπουργό.

Ο Νικόλαος Κρητικός στο γραφείο στο Αστεροσκοπείο Αθηνών

Ο Νικόλαος Κρητικός ήθελε πάντα το αντικείμενο εργασίας του να είναι το Αστεροσκοπείο στο οποίο είχε αφοσιωθεί ολόψυχα δίνοντας όλη την πνευματική του δύναμη.

Το 1922 μετέβη στη Γερμανία όπου παρακολούθησε γεωφυσική και Σεισμολογία ενώ το 1923 εκπαιδεύτηκε στο Ναυτικό Μετεωρολογικό Σταθμό του Αμβούργου. Βρέθηκε και στην Ιένη (Γερμανίας) όπου παρακολούθησε πειραματικές εργασίες που αφορούσαν τη σεισμολογία και τους τεχνητούς κραδασμούς των εδαφών. Η γνώση και εμπειρία που απέσπασε στη Γερμανία ο Νικόλαος Κρητικός, παρότι πολύτιμη δεν αξιοποιήθηκε. Έπρεπε να ακολουθήσουν οι καταστροφικοί σεισμοί της Κορίνθου του 1928 ώστε να γίνει αντιληπτή η ανάγκη διδασκαλίας στην Ελλάδα της επιστήμης της Σεισμολογίας. Μόνο μετά από εισηγήσεις των Καθηγητών Δ. Αιγινήτου, Κ. Κτενά  και Θ. Σκούφου ιδρύθηκε έδρα Σεισμολογίας στην Ελλάδα την οποία κατέλαβε ως μοναδικός υποψήφιος ο πειραιώτης Νικόλαος Κρητικός. 

Την περίοδο 1935 - 1936 αναλαμβάνει προσωρινός διευθυντής του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών αντικαθιστώντας προσωρινά μια μεγάλη μορφή του Αστεροσκοπείου τον Σταύρο Πλακίδη.

Πέθανε αθόρυβα την 21η Μαΐου 1970 χωρίς να αποδοθούν τιμές ανάλογες της επιστημονικής του προσφοράς. Στον Πειραιά ήταν και παραμένει άγνωστος, καθώς τα φώτα της δημοσιότητας στρέφονται από εκείνους που τα ελέγχουν, προς τους ασήμαντους και εφήμερους, που μονοπωλούν τη φήμη και τα πρωτοσέλιδα αναίτια, δημιουργώντας τη ψευδαίσθηση στους νεώτερους ότι τα πάντα μπορούν να επιτευχθούν χωρίς αγώνα και σκληρή δουλειά.