Τα Φυσιολατρικά Σωματεία του Πειραιά (Το κίνημα της δεκαετίας του '30)

1931 - 1971 ΖΗΝΩΝ - Από τον εορτασμό των 40 ετών

Του Στέφανου Μίλεση

Προπολεμικά στον Πειραιά ανθούσαν πλήθος από τα λεγόμενα Φυσιολατρικά Σωματεία. Η έννοια φυσιολατρεία περιλάμβανε κάθε ψυχαγωγία που ερχόταν σε επαφή με τη φύση, όπως εκδρομικά, ορειβατικά, οδοιπορικά ή πεζοπορικά σωματεία, συνδέσμους ή ενώσεις. Μερικά εξ αυτών είχαν ήδη κάνει την εμφάνισή τους προς τα τέλη της δεκαετίας του 1920. Όμως ο κύριος όγκος τους εμφανίστηκε αρχές της δεκαετίας του 1930 με τέτοιο ρυθμό, ώστε να γίνει λόγος πλέον για "φυσιολατρικό κίνημα".


Από τα πολλά που εμφανίστηκαν στην πόλη, πέντε (5) ήταν τα κυριώτερα φυσιολατρικά σωματεία, τουλάχιστον την περίοδο της μεγάλης ανάπτυξης που σημειώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του '30. 
Το 1936 προστέθηκε ανάμεσά τους και ο Σύνδεσμος Παλαιών Προσκόπων Πειραιώς.

1. Ο Οδοιπορικός Σύλλογος Πειραιώς (Ο.Σ.Π.) 
2. O Φυσιολατρικός Όμιλος Πειραιώς (Φ.Ο.Π.)
3. Ο Φυσιολατρικός Σύλλογος Πειραιώς "Ζήνων"
4. Ο "Αττικός" Ψυχαγωγικός Όμιλος Πειραιώς
5. Η Φυσιολατρική Ένωσις Πειραιώς (Φ.Ε.Π.)



Επρόκειτο γενικώς για σωματεία με υποδειγματική οργάνωση, που κάθε εβδομάδα διοργάνωναν και από μια εκδρομή σε όλη την Ελλάδα. Μεταξύ των εξορμήσεών τους περιλάμβαναν και αναβάσεις σε βουνά. Εξέδιδαν συνήθως ένα μηνιαίο δελτίο, με το οποίο πληροφορούσαν τα Μέλη τους για τον προγραμματισμό των εκδρομών και με περιγραφές εκείνων που συμμετείχαν. 

Οι δράσεις τους ήταν συνήθως χωρισμένες σε "Κυριακάτικες" και "Σχολιανών" δηλαδή ημερών της σχόλης (της αργίας).

Όλα τα φυσιολατρικά Σωματεία εκτός από την ανάπτυξη της φυσιολατρείας πέτυχαν με την λειτουργία τους την σύσταση ορεινών καταφυγίων και τουριστικών περιπτέρων, προέβαλαν όμορφες αλλά χαμένες τοποθεσίες ιστορικού ή αρχαιολογικού ενδιαφέροντος. Ειδικά τα Σωματεία του Πειραιά είχαν στις τάξεις τους και τις πρώτες γυναίκες ορειβάτες! Ο Πειραιάς στάθηκε πρωτοπόρος και εδώ. 

Σπουδαίο ήταν επίσης το έργο τους στον τομέα της ορειβασίας, καθώς πρώτοι αυτοί επιδόθηκαν στην επισήμανση των μονοπατιών στα βουνά, ώστε οι ορειβάτες να βρίσκουν τις διαδρομές χωρίς την ανάγκη οδηγών. 

Μέχρι σήμερα πολλά μονοπάτια από την κοντινή Καισαριανή και τον γειτονικό Υμηττό μέχρι τον Ταΰγετο, τη Ζήρεια, τον Χελμό, τον Πάρνωνα και τον Παρνασσό αλλά και τον Ευρύμαθο, την Οίτη, τη Δίρφυ, τον Πατέρα και τον Κιθαιρώνα που οφείλονται στην δράση τέτοιων σωματείων.

Αργότερα τα φυσιολατρικά Σωματεία προχώρησαν και σε ένα έργο που σπανίως αναφέρεται. Αφορά στην κατασκευή των καταφυγίων (καλύβες) σε δύσκολα ή δυσπρόσιτα μέρη. Τριάντα και πλέον ορειβάτες συγκεντρώνονταν μια και μόνο Κυριακή και με τις οδηγίες ενός φυσιολάτρη μηχανικού ή αρχιτέκτονα σήκωναν από τις ίδιες τις πέτρες του βουνού, μια καλύβα!

Τα φυσιολατρικά Σωματεία ως πρώτα γραφεία Τουρισμού:

Ήταν από τους πρώτους φορείς που οργάνωσαν στην Ελλάδα αυτό που χρόνια αργότερα ονομάστηκε "εσωτερικός" τουρισμός. Τα γραφεία τους σε όλη την διάρκεια της εβδομάδας αποτελούσαν πραγματικά επιτελεία Στρατηγείων! 

Εκεί οργανώνονταν τα πάντα. Από τα γραφεία αυτά οι Διοικήσεις των Συλλόγων έβρισκαν και μίσθωναν τα μέσα μετακίνησης, καταστρώναν τις διαδρομές, ρυθμίζονταν οι στάσεις και οι αποστάσεις. Τραίνα, βαπόρια και αυτοκίνητα επιστρατεύονταν και αποτελούσαν μέρος ενός στρατηγικού πλάνου. 

Το πρόβλημα των Πειραιωτών φυσιολατρών:

Οι Πειραιώτες φυσιολάτρες επιπρόσθετα είχαν να αντιμετωπίσουν και ένα επιπλέον πρόβλημα που δεν είχαν οι Αθηναίοι! Δεν επιτρέπονταν τότε, λόγω μιας παράδοξης νομοθεσίας, να ναυλώσουν πειραϊκά λεωφορεία, πούλμαν ή αυτοκίνητα αλλά όφειλαν να μεταβούν πρώτα στην Αθήνα και από εκεί να φύγουν για την επαρχία. Το ίδιο και στην επιστροφή όπου η κούραση ήταν τεράστια και ο κάματος του βουνού μετέτρεπε τα πόδια σε βαρίδια. Όλη την προπολεμική περίοδο έπρεπε οι Πειραιώτες φυσιολάτρες να κατεβαίνουν στην Ομόνοια και από εκεί να έρχονται στον Πειραιά με μέσα άλλα, από εκείνα που είχαν μισθώσει για την εκδρομή!

Και με αυτές τις αντιξοότητες όμως η πειραϊκή φυσιολατρεία όχι μόνο επέζησε αλλά και θριάμβευσε και έφτασε στο σημείο εκείνο, που οι ενώσεις να ανταγωνίζονται μεταξύ τους για το ποιος θα φτάσει πρώτος στις 300, 500, 600 .... 1000 εκδρομές!

Όλες οι σπουδαίες μορφές της Πειραϊκής φυσιολατρείας και οι ενώσεις, έφτασαν κάποτε να καταγραφούν επιμελώς από τον ίδιο τον λογοτέχνη Χρ. Λεβάντα. 


Ο Φυσιολατρικός Όμιλος Πειραιώς (1927):

Αρχικά το 1927 κάποιοι φίλοι συγκεντρώθηκαν και έφτιαξαν έναν ψυχαγωνικό όμιλο που έφερε την ονομασία απλά "ΣΠΟΡ". 

Αυτός ο όμιλος τροποποίησε το καταστατικό του το 1931, όπως και τον τίτλο του και έγινε ο γνωστός σε όλους Φυσιολατρικός Όμιλος Πειραιώς (Φ.Ο.Π.). Είναι στην ουσία το αρχαιότερο φυσιολατρικό σωματείο του Πειραιά αν θεωρήσουμε ως έτος ίδρυσής του το 1927. 


Ο Φυσιολατρικός Όμιλος Πειραιώς το 1931,
με γραφεία επί της Σωκράτους 56 (Μέγαρο Πρίνου)


Το 1936 έφτασε να διαθέτει  258 τακτικά μέλη και 12 επίτιμα.

Σ΄ αυτόν διακρίθηκαν οι Μ. Αδαμαντιάδης, Σ. Τρικεριώτης, Μ. Μπακούρης (που έγινε και Γενικός γραμματέας της Ομοσπονδίας των εκδρομικών Σωματείων), Μιχ. Φιλίππου (οδοντίατρος), Γ. Περπερόπουλος, Α. Περδίκης, Τ. Δρίτσας, Ν. Κονδύλης κ.α.

Ο Φυσιολατρικός Όμιλος Πειραιώς στον Όλυμπο το 1937


Πολλά από τα μέλη του ήταν σπουδαίοι επιστήμονες. Είχε στο ενεργητικό του ένα μεγάλο έργο, πολεπίπεδο με ορειβασίες, εκδρομές, διαλέξεις ακόμη και μουσικές συναυλίες.  Στο τέταρτο άρθρο του καταστατικού του αναφερόταν πως γίνονταν δεκτά όλοι οι φίλοι της φυσιολατρείας ανεξαρτήτως φύλου, εάν έχουν συμπληρώσει το 16ο έτος της ηλικίας τους.

Ο Φυσιολατρικός Όμιλος Πειραιώς (Φ.Ο.Π.) στα Δερβενάκια το 1939.
Τα μέλη του διαθέτουν για τις εξορμήσεις τους μισθωμένο όχηματα (ωτομοτρίς) που φέρει στα πλάγια την ένδειξη ΦΟΠ

Έτσι ο Φ.Ο.Π. είχε μεταξύ των μελών του γυναίκες ορειβάτιδες όπως τις Πόπη Περδίκη και Καίτη Ζησίμου. Ο Φ.Ο.Π. σε όλη την δεκαετία του '30 είχε υιοθετήσει τη συντήρηση της άλσους του Προφήτη Ηλία (στην Καστέλλα) που ήταν δενδροφυτεμένο από μαθητές και Προσκόπους από το 1914.

Στον Φ.Ο.Π. ξεχώρισε η παρουσία του ιατρού Μ. Μπακούρη. Σε ένα από τα ενημερωτικά του Δελτία, βρέθηκε και ένα ποίημα του Πέτρου Πάρνη αφιερωμένο στον Πειραιά. 



Μέλη του Φυσιολατρικού Ομίλου Πειραιώς (ΦΟΠ) σε εξόρμηση στα Τέμπη, Πάσχα του 1935

Εντύπωση προκαλεί το έκτο άρθρο του Κανονισμού που ορίζει πως "μετά την κοινοποίηση του προγράμματος, η κατάστασις του καιρού, οιαδήποτε και εάν είναι, δεν μεταβάλλει καταρχήν τον τόπον και χρόνον της συγκεντρώσεως".


Ο Οδοιπορικός Σύλλογος Πειραιώς (1928):

Ένα χρόνο μετά τον Φυσιολατρικό Όμιλο Πειραιώς, ιδρύεται ο Οδοιπορικός Σύλλογος Πειραιώς. Ως πρώτος όλων διακρίνεται ο Θεόδωρος Κόντερης. Ήταν Καθηγητής Γυμναστικής γεννημένος στην Τήνο το 1876. Έφτασε στον Πειραιά το 1906 και έκτοτε με την φυσιολατρική του δράση έφτασε να θεωρείται ο άσσος της πειραϊκής φυσιολατρείας. Ο Κόντερης γαλούχησε εκατοντάδες Πειραιώτες στο ορειβατικό, εκδρομικό πνεύμα και ο ίδιος δεν άφησε σπιθαμή βουνού ή κάμπου (ακόμη και νησιών) που δεν επισκέφθηκε. 

'Ενα από τα βιβλία του Κόντερη


Έδωσε εκατοντάδες διαλέξεων, ομιλιών για τα οφέλη της φυσιολατρείας, για τις ομορφιές της φύσης και εξέδωσε 15 βιβλία με πλήρεις περιγραφές τουριστικών και αρχαιολογικών κέντρων. Μερικά εξ αυτών είναι μοναδικά όπως:

 "Έρευνα και οδηγός της Αττικής", 
"Ο Σαρωνικός και τα ιστορικά νησιά", 
"Οι αρχές του Προσκοπισμού", 
"Οι συνοπτικοί κανόνες της υγείας και της μακροβιότητας",
 "Λουτράκι, Κόρινθος, Ακροκόρινθος" κ.α.


Τα γραφεία του Οδοιπορικού Συλλόγου Πειραιώς την δεκαετία του 1960


Σπουδαίοι Πειραιώτες φυσιολάτρες και δεινοί πεζοπόροι υπήρξαν οι ιδρυτές του Οδοιπορικού Συλλόγου Πειραιώς (1928), που ήταν σπουδαία ονόματα για την εποχή τους, όπως οι:
Θεόφιλος Φεράλδης (για πολλά χρόνια Δημοτικός Σύμβουλος Πειραιά),
Δευκαλίων Ρεδιάδης, (Υφυπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας και Πρόεδρος του Πειραϊκού Συνδέσμου Πειραιώς),




Ι. Σούκας, δικηγόρος,
Κ. Παναγιωτόπουλος κ.α. Στο σύνολό τους αυτά τα πρώτα ιδρυτικά μέλη, έφταναν τους 14.

Ξεχωριστή ήταν και η παρουσία από το 1928, της Πειραιώτισας Ελισάβετ Ψαθίδου.

Η σύσταση του Οδοιπορικού έγινε μέσα στο Καφενείο "ΕΘΝΙΚΟΝ" και το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο είχε ως Πρόεδρο τον Θεόδωρο Κόντερη φυσικά. Η μορφή και η προσωπικότητα του Κόντερη ήταν τέτοια που μέχρι το 1956 λάμβαναν χώρα αγώνες δρόμου "Πειραιάς - Πέραμα" που ονομάζονταν "Κοντέρεια" προς τιμή του.

Ο Οδοιπορικός Σύλλογος είχε σχεδόν μια "μυστικιστική" σχεδόν θρησκευτική προσήλωση στην φυσιολατρεία. Είχε σχεδόν πάντα δύναμη 80 τακτικών μελών και με επικεφαλής τον Κόντερη είχε σαρώσει στην κυριολεξία όλους τους ορεινούς όγκους της χώρας.

Φυσιολατρικός Σύλλογος Πειραιώς "Ζήνων"(1931):

Ένα από τους ιστορικότερους συλλόγους του Πειραιά με διαρκή παρουσία από το 1931. Τα μέλη του δεν έχουν αφήσει απάτητο ελληνικό βουνό. Με δράση πολύπλευρη και στον χώρο των πολιτιστικών δρώμενων του Πειραιά μέχρι και σήμερα. Τα ιδιόκτητα γραφεία του πάντα αποτελούσαν έναν πόλο έλξης για όσους ενδιαφέρονταν για την πόλη. Πολλές φορές κι εγώ μεταξύ άλλων, έχω φιλοξενηθεί στα γραφεία του για διαλέξεις, ημερίδες και ομιλίες. 


Ο ακαδημαϊκός Σπύρος Μελάς
φιλοξενούμενος στο περιοδικό του "Ζήνων" - 1931


Στα γραφεία του "Ζήνων". Μια μεγάλη προσωπικότητα για τον Πειραιά που μόλις έφυγε, ο Ευάγγελος Αθηναίος (αριστερά), (εν ζωή Πρόεδρος του Πειραϊκού Συνδέσμου), δίπλα του ο Δημήτρης Κρασονικολάκης και εγώ, σε μια από τις ομιλίες μας για την ιστορία του Πειραιά.
Ο τότε Δήμαρχος Πειραιώς Β. Μιχαλολιάκος το 2014 χαιρετίζει την διάλεξη με θέμα "Τα ρολόγια του Πειραιά" στον φιλόξενο χώρο του "Ζήνων".

Ορειβάτες του "ΖΗΝΩΝ" στον Όλυμπο κρατώντας πάγο το 1937
Χιονοδρόμοι του "ΖΗΝΩΝ" στον Παρνασσό το 1939
Ο "Ζήνων" ιδρύθηκε στις 18 Μαΐου του 1931 από μια παρέα φυσιολατρών (21 άτομα) οι περισσότεροι των οποίων ήταν ήδη μέλη της Φ.Ο.Π.. Συγκεντρώθηκαν στο γαλακτωπολείο του Μπούτου (γωνία Γεωργίου Α΄ και Πραξιτέλους) και αποφάσισαν την ίδρυση του σωματείου. Ο Θεόδωρος Καλούδης ήταν που πρότεινε την ονομασία "Ζήνων" που αμέσως έγινε δεκτή. 

Το σήμα του "Ζήνωνος" σχεδίασε ο Σπύρος Ξένος. Μόνο λίγες μέρες χρειάστηκαν από την ίδρυσή του μέχρι την πρώτη εξόρμησή του! Στις 31 Μαΐου 1931 (μόλις 13 ημέρες μετά την ίδρυση) πραγματοποιήθηκε η πρώτη εκδρομή στη Ραφήνα με τη συμμετοχή 70 ατόμων.

Ο "Ζήνων" περιλαμβάνει αμέσως στο πρόγραμμά του και περιπάτους μέσα στην πόλη του Πειραιά, όπως στον Προφήτη Ηλία, στο Βασιλικό Περίπτερο δείχοντας έτσι το έμπρακτο ενδιαφέρον του όχι μόνο για τη φύση, αλλά και για την πόλη του Πειραιά.


Μέλη του "Ζήνωνα" στα Γεράνεια όρη το 1953


Έρχεται κάποτε και η εποχή που ειδικές αμαξοστοιχίες των ΣΕΚ μισθώνονται για τις εκδρομικές ανάγκες. Και ο "Ζήνων" κλείνει ολόκληρο συρμό μόνος του με 25 βαγόνια καθώς έχει συγκεντρώσει 1.250 εκδρομείς! Ο ίδιος ο Δήμαρχος και Πρόεδρος τότε του Ολυμπιακού Μιχάλης Μανούσκος εγγράφεται ως μέλος του.  

"Αττικός" Ψυχαγωγικός Όμιλος Πειραιώς (1931):

Ένας όμιλος που επίσης ιδρύθηκε το 1931 και μέχρι το 1939 είχε συμπληρώσει 300 εκδρομές, 110 ορειβασίες με σύνολο αναβάσεων τα 160 χιλιόμετρα και με συνολική συμμετοχή σε αυτά 7.000 προσώπων! 


Εκδρομή του Αττικού Ομίλου στον Πόρο το 1937
Η Ορειβατική Ομάδα του "Αττικού" Πειραιώς σε μια χριστουγεννιάτικη ανάβαση το 1939, στην  Πιξαριά μετά από 11 ώρες πορεία. Ανάμεσα στα μέλη της Ομάδας βρίσκεται ο Πρόεδρος της Κοινότητας, ο δάσκαλος και επαρχιώτες της Κοινότητας του Κοντοδεσπότη, ορεινού χωριού της Εύβοιας.  


Η Εφημερίδα του "ΑΤΤΙΚΟΥ" Ομίλου το 1948. Φέρει την επωνυμία "ΑΡΒΥΛΑ".
(Προσφορά της κ. Αρετής Λαχάνη)

Είχε την ονομασία "Αττικός" καθώς αρχικώς είχε ως σκοπό την εξερεύνηση των ορεινών όγκων, μονοπατιών και τοπίων του Νομού Αττικής. Γρήγορα όμως εξελίχθηκε σε ένα σωματείο με πανελλήνια δράση.

Μεταξύ των ιδρυτικών μελών ήταν και οι Τάκης Λαχάνης (πατέρας της κ. Αρετής Λαχάνη που μας πρόσφερε τις φωτογραφίες της Εφημερίδας), τα αδέλφια Μανώλης, Πέτρος και Θεοδώσης Έξαρχος και ο Τάκης Διακάκης.


Εξορμήσεις του Αττικού Ομίλου
(Φωτογραφίες προσφορά της Αρετής Λαχάνη)


Λίγο αργότερα στα Διοικητικά του Συμβούλια κυριαρχούσαν τα ονόματα των: Λουκά Καττή (Πρόεδρος), Γ. Μακρυγιάννη (Αντιπρόεδρος), Ε. Βύρη (Γεν. Γραμματέας), Φ. Λαούρδα (Ταμίας) με τους Ι. Κονταράτο και Πέτρο Μπούμη ως συμβούλους δράσεων. 

Διέθετε και τον προσδιορισμό "Ψυχαγωγικός" καθώς εκτός από εκδρομές και ορειβασίες διοργάνωνε και συναυλίες μουσικής καθώς και μουσικής δωματίου με την σύμπραξη εκλεκτών καλλιτεχνών. Δημιούργησε την "Παμπειραϊκή" χορωδία και έδινε λαϊκές συναυλίες σε όλο τον Πειραιά. 




Για τα καλλιτεχνικά του προγράμματα υπήρχε ειδική επιτροπή αποτελούμενη από τους Τάκη Διακάκη, Κ. Σωτήρχο, Φ. Λαούρδα, Δ. Βουτσινά, Π. Μπούμη, Ι. Κονταράτο, Ε. Βύρη γνωστοί φιλόμουσοι της εποχής. Όλοι αυτοί συνεργάζονταν συχνά με την Πειραϊκή μαντολινάτα του Φακιολά (Από τους μεγαλύτερους μουσικοδιδασκάλους του Πειραιά, του οποίου το όνομα συνδέθηκε με την γνωστή στους Πειραιώτες Τερχιχόρη).


Η είσοδος για την παλιά Τερψιχόρη του Φακιολά


Μεταξύ των μελών του διακρίνουμε και τα ονόματα: Στέλιου Μπινιάρη (αδελφός του Τάκη Μπινιάρη), Ανουσάκης (θείος της ηθοποιού Ελένης Ανουσάκη), τους αδελφούς Καταρτζή (ιδιοκτήτες του καταστήματος οπτικών με την ίδια επωνυμία, στην γωνία των οδών Βασ. Γεωργίου Α'  και Φίλωνος, πίσω από την Αγία Τριάδα). 



Σύνδεσμος Παλαιών Προσκόπων Πειραιώς:

Για τον Σύνδεσμο αυτό ήδη έχουμε αφιερώσει ειδική ανάρτηση.
Στις τάξεις του είχαν συγκεντρωθεί παλαιοί πρόσκοποι. Αν και δημιουργήθηκε αργότερα σε σχέση με τους υπόλοιπους (το 1936), δεν υστέρησε σε δράση και εισήλθε δυναμικά πραγματοποιώντας σε σύντομο χρόνο 64 ορειβατικές, πεζοπορικές και τουριστικές εκδρομές.

Πλήθος άλλων: 

Η φυσιολατρεία είχε λάβει τέτοια έκταση από τις αρχές της δεκαετίας του 1930, που είχε μεταβηθεί σε ένα πραγματικό φυσιολατρικό κίνημα!

Εκτός των προαναφερομένων κύριων συλλόγων υπήρχαν και πολλοί άλλοι. Ενδεικτικά αναφέρονται:

Εκδρομικός και Ορειβατικός Όμιλος Πειραιώς (Αγία Σοφία)
Εθνικός Φυσιολατρικός Όμιλος Πειραιώς
"ΟΡΦΕΥΣ" της Νέας Κοκκινιάς
"ΟΦΡΕΥΣ" της Αγίας Σοφίας
Όμιλος "Ευαγγελιστρίας" κ.α. ακόμη.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"