Όταν το Ελληνικό Υδροβιολογικό Ινστιτούτο, λειτουργούσε στην Φρεαττύδα

Του Στέφανου Μίλεση

Η Έπαυλη του πρώην Πρωθυπουργού της Ελλάδας Στέφανου Σκουλούδη, ήταν γνωστή σε όσους κατοικούσαν στην περιοχή της Φρεαττύδας, καθώς δέσποζε από το 1884, με την επιβλητική της παρουσία. 

Τα παλιά χρόνια ήταν γνωστό στους γείτονες της έπαυλης, πως όταν οι δύο πέτρινες κουκουβάγιες που κοσμούσαν την εξωτερική είσοδο, κοίταζαν προς τη θάλασσα, ο Σκουλούδης ήταν μέσα στην εξοχική του κατοικία. 

Η Έπαυλη του Σκουλούδη ήταν επίσης φημισμένη για την επίπλωσή της καθώς διέθετε ανεκτίμητης αξίας έπιπλα, πίνακες ζωγραφικής και πολλά σπάνια συλλεκτικά αντικείμενα, πραγματικά έργα τέχνης.

Το 1928 ο Σκουλούδης πέθανε σε βαθιά γεράματα, αφού πρώτα όμως είχε φροντίσει να συντάξει τη διαθήκη του, (από το 1912), σύμφωνα με την οποία η Έπαυλη της Φρεαττύδας θα μετατρεπόταν σε Στρατιωτικό Νοσοκομείο.

 Όμως νοσοκομείο δεν έγινε ποτέ και όταν τελείωσε ο καταστροφικός Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος,  το τεράστιο αυτό οίκημα ήταν έρημο, απαλλοτριωμένο από το Δημόσιο και σε μεγάλο βαθμό κατεστραμμένο από τους δεκάδες βομβαρδισμούς του Πειραιά.

Το επίσης εξαθλιωμένο οικονομικά, ελληνικό δημόσιο, δεν μπορούσε σε καμία περίπτωση να πετύχει την αξιοποίηση του κτηρίου, καθώς θα έπρεπε πρώτα να το επισκευάσει. 

Έτσι η μεσολάβηση των Αμερικανών είναι αυτή που έδωσε τη λύση στο πρόβλημα. Μέσω της αμερικανικής βοήθειας το 1945, προβλέφθηκαν επίπροσθετα ποσά ύψους 180 εκατομ. δραχμών αρχικών και αργότερα άλλων 27.500 δολαρίων, προκειμένου να εξασφαλισθεί η συνέχιση της λειτουργίας του Ελληνικού Υδροβιολογικού Ινστιτούτου που από το 1915 προσέφερε υπηρεσίες από τη περιοχή του Παλαιού Φαλήρου, σε κτήριο που επίσης είχε καταστραφεί από τους βομβαρδισμούς.

Η επισκευή της πρώην Έπαυλης του Σκουλούδη, ξεκίνησε το 1945 με χρήματα της αμερικανικής βοήθειας, η λειτουργία του Ινστιτούτου όμως ξεκίνησε στις 4 Απριλίου του 1946. Ωστόσο η τελετή εγκαινίων έγινε πολύ αργότερα.

Υδροβιολογικό αντί των ορφανών;

Αρχικά η απόφαση της Στέγασης του Υδροβιολογικού Ινστιτούτου, είχε προκαλέσει μεγάλη αντίδραση στους κατοίκους της Φρεαττύδας, καθώς το κτήριο του Χατζηκυριακείου παρέμενε επιταγμένο από την ΟΥΝΡΑ και χρησιμοποιείτο για την στέγαση 172 αλλοδαπών προσφύγων. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τα ορφανά κορίτσια του Χατζηκυριακείου να περιφέρονται σε διάφορα ακατάλληλα κτήρια του Πειραιά, μέχρι το 1959 (!) που έληξε η επίταξη της δικής τους στέγης. Η επιμονή του Υπουργείου Παιδείας, για την εγκατάσταση του Υδροβιολογικού Ινστιτούτου αντί των ορφανών κοριτσιών, είχε να κάνει με τα οικονομικά μεγέθη που επένδυαν οι Αμερικανοί στην επισκευή του κτηρίου, που διαφορετικά θα έμενε αναξιοποίητο.

Το επιταγμένο από την ΟΥΝΡΑ, Χατζηκυριάκειο ίδρυμα

Με πιστώσεις από το Σχέδιο Μάρσαλ:

Το Υδροβιολογικό Ινστιτούτο, ανήκε στο Υπουργείο Παιδείας και απαρτιζόταν από ένα 12μελές Συμβούλιο, Πρόεδρος του οποίου ήταν ο Σπυρίδων Δοντάς, πρώην Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών.

Ως προς το προσωπικό του, ήταν στελεχωμένο από άτομα που είχαν εκπαιδευτεί στην ιχθυοβιολογία αλλά και άτομα συναφών ειδικοτήτων που ανήκαν στο Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας.

Με πιστώσεις από το "Σχέδιο Μάρσαλ", έγινε η προμήθεια πάσης φύσεως τεχνικού υλικού και εξοπλισμού και η μετατροπή των εσωτερικών χώρων του κτηρίου σε εργαστήρια. Μερικές από τις αρμοδιότητές του ήταν: η εξακρίβωση της έκτασης του βίου των θαλασσών, των λιμνών, των ποταμών, οι ιχθυολογικές έρευνες, καθώς και η παρατήρηση της αύξησης ή της μείωσης των ιχθύων, συνεπεία της ανθρώπινης δραστηριότητας αιώνων.

Όταν το Υδροβιολογικό Ινστιτούτο βρισκόταν στον Πειραιά, είχε επιτύχει τη συγκέντρωση τεράστιου αριθμού βιβλίων και εργασιών που περιέργαφαν ιχθυοτροφεία σε όλο τον κόσμο. 

Εκτός των ερευνών το Ινστιτούτο διενεργούσε δύο φορές την εβδομάδα δωρεάν προβολές κινηματογραφικών ταινιών περί της αλιείας στο εξωτερικό, ενώ ενθάρρυνε τους ντόπιους αλιείς και ιχθυέμπορους να παρακολουθούν δωρεάν και νυχτερινά μαθήματα.

Το "Οχάιο Σταίητ" στην Φρεαττύδα:


Το 1948 οι Αμερικανοί παραχώρησαν μέσω της ΟΥΝΡΑ, στο Ινστιτούτο ένα ειδικά εξοπλισμένο πλοίο ειδικά για ιχθυλογικές μελέτες, το πρώην "Οχάϊο Σταίητ", εκτοπίσματος 80 τόννων, που μετονομάσθηκε σε "ΑΛΚΥΟΝΗ" το οποίο αμέσως ξεκίνησε τη χαρτογράφηση των ιχθυοτρόφων περιοχών, τη λήψη δειγμάτων του βυθού κ.ο.κ.. 

Η "ΑΛΚΥΟΝΗ" αντικατέστησε το παλιό ξύλινο καΐκι με το όνομα "ΓΛΑΥΚΗ" που επιτελούσε από το 1946 στοιχειωδώς τον σκοπό αυτό.

Χαρακτηριστική ήταν η εικόνα, στους παλαιότερους Πειραιώτες, με το "ΑΛΚΥΟΝΗ" να ρίχνει άγκυρα λίγο έξω από τον λιμενίσκο της Φρεαττύδας, μπροστά από το Ινστιτούτο, συνήθως για διανυκτέρευση.

Να σημειώσουμε πως από μια παράξενη σύμπτωση (;) "ΑΛΚΥΟΝΗ" ονόμασε το 1985, το ίδρυμα Ζακ Κουστό, το ερευνητικό σκάφος που ναυπηγήθηκε στη Γαλλία και χρησιμοποιούσε ένα επαναστατικό οικολογικό σύστημα προώθησης. Την ίδια χρονιά (1985), στην Ελλάδα το "ΑΛΚΥΟΝΗ" αντικαταστάθηκε από ένα σύγχρονο ερευνητικό σκάφος που έφερε το όνομα "ΑΙΓΑΙΟ". 

Φωτογραφίες από το ελληνικό σκάφος ΑΛΚΥΟΝΗ μπορείτε να βρείτε εδώ. 

Το γαλλικό ερευνητικό σκάφος "ΑΛΚΥΟΝΗ", 37 περίπου χρόνια, μετά το ελληνικό
ερευνητικό σκάφος, που έφερε την ίδια ονομασία

Ο άτυχος Δημήτρης Παρασάκης:

Το Σεπτέμβριο του 1948 ο 17χρονος Δημήτρης Παρασάκης κατασπαράσεται από καρχαρία. Ένα μήνα αργότερα το αλιευτικό "Ιάσων" συναντίεται με έναν τεράστιο καρχαρία έξω από τη νησίδα της Ψυττάλειας. Αμέσως ρίχνει στη θάλασσα μεταλλικά δίχτυα με τα οποία εγκλωβίζει το τεράστιο κήτος. 

Έξι ώρες κράτησε η μάχη της ακινητοποιήσης του σκάφους, καθώς ο καρχαρίας λάμβανε αντίθετη πορεία! Όταν τον ανέβαζαν στο σκάφος, ο καρχαρίας με τις φοβερές σαγόνες του έκοψε την σιδερένια τροχαλία του βαρούλκου! Το μικρό αλιευτικό με τον καρχαρία όταν έφτασε στο λιμάνι του Πειραιά συνάντησε μια αποβάθρα γεμάτη από κόσμο, κατακλυσμένη από χιλιάδες περίεργους που είχαν πληροφορηθεί για τη σύλληψη του καρχαρία και είχαν σπεύσει να τον δουν από κοντά.

Εκεί όλο αυτό το πλήθος πληροφορήθηκε με θαυμασμό για πρώτη φορά, πως το νεκρό κήτος, θα μεταφερθεί στα ψυγεία του Πειραιά, με σκοπό να δωρηθεί από το πλήρωμα, στο Υδροβιολογικό Ινστιτούτο στην Φρεαττύδα για μελέτη. 

Πριν όμως γίνει η μεταφορά, το πλήρωμα του αλιευτικού "Ιάσων" είχε εκθέσει τον καρχαρία σε δημόσια θέα, προκειμένου να πετύχει είσπραξη, υπέρ της οικογένειας του άτυχου μικρού Δημήτρη.

Σήμερα τη θέση του Υδροβιολογικού Ινστιτούτου καταλαμβάνει το Αντικαρκινικό Νοσοκομείο "Μεταξά". Δυστυχώς ο Πειραιάς στάθηκε άτυχος, ως προς την διατήρηση μιας έπαυλης που η παρουσία της, αποτελούσε κόσμημα σε όλη την περιοχή.

Διαβάστε επίσης:

Η Έπαυλη του Σκουλούδη στην Φρεαττύδα