Μιχάλης Μανούσκος - Δήμαρχος Πειραιά και Πρόεδρος Ολυμπιακού

Η λεζάντα γράφει "Δήμος Πειραιώς 1939 - Πασσά Λιμάνι - Αποδυτήρια Ολυμπιακού". Ένα έργο του Μανούσκου που παραμένει μέχρι τις μέρες μας

Του Στέφανου Μίλεση

Αν επιχειρούσαμε να ρίξουμε έστω και μια απλή ματιά στην δράση του Μιχάλη Μανούσκου, θα βλέπαμε ότι το έργο του είναι τεράστιο και δεν περιορίζεται απλώς στην αναφορά ότι υπήρξε ο Πρώτος Δήμαρχος Πειραιά (1938-1941) που ήταν και ταυτόχρονα Πρόεδρος του Ολυμπιακού. 

Ο Μιχάλης Μανούσκος υπήρξε μια πολύπλευρη προσωπικότητα με κοινωφελή έργο στον Πειραιά. Υπήρξε Γενικός Γραμματέας της Αντιφθισικής Εταιρείας (με δράση υπέρ του αντιφυματικού αγώνα που μάστιζε τότε τον πληθυσμό), του Πατριωτικού Ιδρύματος (δράση υπέρ του παιδιού), του Αντικαρκινικού Ινστιτούτου, ιδρυτής των Παιδικών Εξοχών, του "Θεμιστόκλειου" Γυμναστηρίου στην Υπαπαντή, της Λέσχης του Ολυμπιακού στο Πασαλιμάνι, των γηπέδων έναντι αυτής που ο Μανούσκος κατασκεύασε πάνω στην θάλασσα για να παίζουν τα παιδιά μπάσκετ! Διαδέχθηκε στον Πειραιά τον Σωτήριο Στρατήγη που διετέλεσε Δήμαρχος από το 1934 έως το 1938.

Ο Μιχάλης Μανούσκος σε φωτογράφιση του 1939

Διαμόρφωση Τινάνειου Κήπου επί Μανούσκου το 1939

Πρόεδρος ετών 30!

Γεννήθηκε το 1895 και από τα νεανικά του χρόνια ασχολήθηκε με ένα άλλο σωματείο του Πειραιά την "Πειραϊκή Ένωση" στην οποία υπήρξε και Γενικός Γραμματέας. Μαζί με τον Ν. Καμπέρο ίδρυσαν τον Ολυμπιακό. Ο Μανούσκος έγινε ο Πρώτος Πρόεδρός του σε ηλικία μόλις 30 ετών και ο Καμπέρος πρώτος Αντιπρόεδρος. 

Περιγραφή ανταπόκρισης Ιανουαρίου 1925, αγώνος μεταξύ Ολυμπιακού - Πειραϊκού Συνδέσμου. Η σχετική λεζάντα αναγράφει: "Αι ισχυρότεραι ποδοσφαιρικές ομάδες της Ελλάδος". 

Βεβαίως για να καθιερωθεί κάποιος ως η ισχυρότερη ομάδα χρειάζεται χρόνο και αποτελέσματα παιχνιδιών. Θεωρείται βέβαιο πως η θεωρούμενη σήμερα ημερομηνία έχει σχέση μόνο με την τυπική ένταξη της ομάδας σε πρωτάθλημα και όχι με τον πραγματικό χρόνο δημιουργίας της! 

Ο Μανούσκος ήταν εκείνος που πρόσθεσε το "Σύνδεσμος Φιλάθλων Πειραιώς". Διετέλεσε Πρόεδρος του τις περιόδους 1925 -1928, 1937-1939 και 1945-1950. Διετέλεσε για τρία χρόνια Δήμαρχος Πειραιάς (1938-1941), επίσης βουλευτής, ενώ υπήρξε Πρόεδρος της Ε.Π.Ο. και μέλος του Συμβουλίου του Σ.Ε.Γ.Α.Σ.

Στην προσωπική του ζωή ο Μανούσκος ήταν βιομήχανος.

Από τις πρώτες φωτογραφίες του Ολυμπιακού στο Ποδηλατοδρόμιο του Νέου Φαλήρου το 1925

Ασφαλτόστρωση οδού Ρετσίνα

Διαμόρφωση της Πλατείας Απόλλωνος στον ομώνυμο συνοικισμό - 1939

Από τους Οκτώ διορισμένους Δημάρχους μόνο ο Μανούσκος κατηγορήθηκε!

Αν και από τους πολιτικούς αντιπάλους του κατηγορήθηκε διότι διορίσθηκε Δήμαρχος Πειραιά (Διορίσθηκε την 1η Οκτωβρίου του 1938) κατά την περίοδο του Ιωάννη Μεταξά, κατάφερε να αντισταθμίσει την κατηγορία αυτή με τα πολλά έργα στον Πειραιά, αλλά κυρίως με τον γεγονός πως από την είσοδο των Γερμανών στην πόλη (6 Απριλίου 1941), παρέμενε μόνο για λίγο καιρό και παραιτήθηκε αρνούμενος να συνεργαστεί μαζί τους, την στιγμή που πολλοί εκ των κατηγόρων του, παρέμειναν και συνεργάστηκαν, έχοντας ως δικαιολογία το "γενικότερο συμφέρον της πόλεως"! (γεγονός που συνέβη όχι μόνο στον Πειραιά και όχι μόνο εκείνη την εποχή). Παραιτήθηκε των καθηκόντων του στις 19 Σεπτεμβρίου του 1941. Τον διαδέχθηκε το Εμμανουήλ Σαουνάτσος που ήταν μέλος της Διοικούσας Επιτροπής του Δήμου, όργανο που ο Μεταξάς είχε δημιουργήσει πριν τον πόλεμο, σε αντικατάσταση του Δημοτικού Συμβουλίου. Ο Σαουνάτσος που παρά την θέλησή του ανέλαβε καθήκοντα Δημάρχου μόλις για έναν μήνα, απολύθηκε από τις γερμανικές αρχές κατοχής. Σε όλη την διάρκειά της υπήρξαν διορισμένοι Δημάρχοι Πειραιά οι: Σωτήριος Στρατήγης (1941-1943), Κωνσταντίνος Τσιάκος (15.9.1943 - 20.1.44), Χαρίλαος Αντωνάτος (21.1.1944 - 4.2.1944) και ξανά Σωτήριος Στρατήγης (5.2.1944 - ο οποίος παρέμεινε και μετά την 12.10.1944 αποχώρηση των Γερμανών, παραδίδοντας καθήκοντα στις 20.1.1945)! Πρώτος Δήμαρχος εκλεγμένος από τον λαό, ήταν πάλι ο Ολυμπιακός Γεώργιος Α. Ανδριανόπουλος στις 24.6.1951! (Και οι Κυβερνήσεις αμέσως μετά την απελευθέρωση διόριζαν Δημάρχους! Έτσι ανέλαβαν οι Παύλος Ντεντιδάκης, Αλέξανδρος Φοίφας, Γεώργιος Χαραλαμπόπουλος και Ευάγγελος Κολοκούρης)

 Από τον Μανούσκο μέχρι και τον Ανδριανόπουλο άλλαξε ο Δήμος 11 φορές χέρια, από 8 Δημάρχους, με αποφάσεις είτε των Δυνάμεων Κατοχής, είτε των Εθνικών Κυβερνήσεων! Ωστόσο μόνο για τον Μανούσκο, υπήρξε τόσο έντονα η κατηγορία, ως μη αιρετού Δημάρχου, παραβλέποντας την άρνησή του για συνεργασία με τους κατακτητές, κάνοντας έτσι ολοφάνερο το γεγονός ότι το πρόσωπό του δέχθηκε μομφή περισσότερο για τα Ολυμπιακά του αισθήματα και μόνο γι΄ αυτά!

Ανακατασκευή πεζοδρομίων Τερψιθέας - 1939

Τα δημοτικά έργα:

Χαρακτηριστικά του έργα που διασώθηκαν μέχρι σήμερα στον Πειραιά είναι το γνωστό Ρολόι στο Πασαλιμάνι (1940) (μπροστά από τον άλλοτε κινηματογράφο Σπλέντιτ) που είναι γνωστό ως "Αυγό", οι εκατοντάδες νησίδες πρασίνου (μικρά τριγωνικά περιβολάκια και διαχωριστικά λεωφόρων) όπως αυτές της Βασ. Γεωργίου Α΄ από το άγαλμα της μητέρας και προς τον Προφήτη Ηλία, της Λεωφ. Ζαννή (από την Λέσχη του Ολυμπιακού μέχρι πάνω στο νοσοκομείο και στο ύψος της Λεωφόρου Σαχτούρη), το τριγωνικό κηπάριο έναντι της Πλατείας Πηγάδας (στο οποίο υπάρχει και η μόνη σωζόμενη εντοιχισμένη πλάκα από τα έργα εκείνης της περιόδου του 1939). 

Κατασκευή οδού Καραΐσκου - 1939

Όπου υπάρχει πράσινο στην πόλη σήμερα οφείλεται σε μεγάλο μέρος στην "εκστρατεία πρασίνου" που ο ίδιος είχε πετύχει με συμμετοχή όλων των φορέων της πόλης και ανταπόκριση του πληθυσμού. Η εκστρατεία αυτή είχε διαρκέσει από 12-19 Φεβρουαρίου 1939 (Παλαιότερο αφιέρωμα εδώ). Δικό του δημιούργημα είναι και ο περίπατος της Καστέλλας, το πεζοδρόμιο που συνοδεύει τον δρόμο σε όλο το μήκος του με τους εξώστες ανά τακτά χρονικά διαστήματα για στάση και θαυμασμό της θέας! Επίσης επιμελήθηκε για τον ευπρεπισμό της παραλίας της Ακτής Μιαούλη και της Πλατείας Καραϊσκάκη. Κατασκεύασε το Δημοτικό Γυμναστήριο πλησίον του ναού της Υπαπαντής γνωστό σήμερα ως "Θεμιστόκλειο", την πλατεία Ταμπουρίων, ηλεκτροφώτισε όλα τα στενά του Πειραιά, ανακαίνισε το Ζάννειο Νοσοκομείο, οδόστρωσε την Λεωφ. Γεωργίου Α΄και σχεδόν όλους τους δρόμους του Πειραιά (τις γειτονιές) που μέχρι τότε ήταν χωματένιοι. Ασχολήθηκε με το αποχετευτικό σύστημα ειδικά στην περιοχή της Καστέλλας, ενώ στην Πλατεία Πηγάδας, Αλεξάνδρας, Σερφιώτου και Δηλιγιάννη έφτιαξε κήπους με ειδική παραγγελία ανθέων από την Ολλανδία.

Κατασκευή οδού Αποστόλη - 1939

Ασφαλτόστρωση Λεωφόρου Βασιλέως Κωνσταντίνου
(σημερινή Ηρώων Πολυτεχνείου)

Μανούσκος και τάφος Θεμιστοκλέους:

Επί των ημερών του άρχισαν οι εργασίες αναστηλώσεων των σπονδύλων του τάφου του Θεμιστοκλέους στην Ακτή Αλκίμων (Σχολή Ναυτικών Δοκίμων). Η στήλη βάσει σχεδίου θα είχε ύψος δώδεκα μέτρων, ώστε να είναι ορατή πανταχόθεν. 

Η λεζάντα αναγράφει: "Δήμος Πειραιώς 1939 -
Ασφαλτόστρωσις Γέφυρας Καλαμακίου"

Βρεφοκομικός Σταθμός Πειραιώς:

Το 1939 δημιούργησε τον Βρεφοκομικό Σταθμό Πειραιώς που σκοπό είχε την περιποίηση των παραπεταμένων βρεφών, την ανατροφή και μόρφωσή τους. Ο Βρεφοκομικός Σταθμός στεγάζονταν σε οίκημα στην διασταύρωση των οδών Βασ. Γεωργίου Α΄ και Νοταρά. Από την πρώτη στιγμή της λειτουργίας του, έφθασε να στεγάζει 75 ορφανά ή παραμελημένα παιδιά (έκθετα).Τα δημοσυντήρητα αυτά παιδάκια λάμβαναν άριστη φροντίδα υπό τις οδηγίες του ιατρού και Διευθυντή του Σταθμού Δ. Παπαματθαίου. Ο Μανούσκος προσέφερε για κάθε μητέρα που θα αναλάμβανε την προστασία ενός τέτοιου παιδιού το ποσό των 500 δραχμών μηνιαίως με την υποχρέωση να παρουσιάζεται μαζί με το παιδί δύο φορές την εβδομάδα στον σταθμό και να ελέγχεται η κατάσταση της υγείας του. Επιπροσθέτως ειδικοί νοσοκόμοι επισκέπτονταν αιφνιδίως τα σπίτια φροντίδας των εκθέτων παιδιών για να ελέγξουν αν τηρούνται οι προδιαγραφές που είχε θέσει ο Δήμος! Τυχόν φάρμακα ή άλλες παροχές καλύπτονταν από τον Δήμο στις μητέρες που είχαν τα παιδιά αυτά. Αυτό το σύστημα ήταν αποκλειστικό δημιούργημα του Μανούσκου και λειτουργούσε υπό την άμεση επίβλεψή του. 

Παιδιά του Βρεφοκομικού Σταθμού Πειραιά, ιδρύματος που συνεστήθη από τον Μιχάλη Μανούσκο

  

Το σπίτι του Καλλιτέχνη:

Πρόθεση του Μανούσκου ήταν να προβεί στην ενοικίαση του οικήματος ιδιοκτησίας Γεωργή - Νικολετοπούλου, στην συμβολή των οδών Αγίου Κωνσταντίνου και Κολοκοτρώνη, στο οποίο θα εύρισκαν στέγη όλα τα Καλλιτεχνικά και Φιλολογικά Σωματεία του Πειραιά. Ο ίδιος έλεγε "Οι καλλιτέχναι και οι διανοούμενοι της πόλεως, οι οποίοι είχον διασπαρή, θα γνωρίσουν εντός ολίγου την δημοτικήν στοργήν".

Δήμος Πειραιώς 1939 - Κατασκευή Λεωφόρου Γεωργίου Α΄

Ο θάνατός του και η Κηδεία:

Το πρωί του Σαββάτου της 11ης  Δεκεμβρίου του 1952 άφησε την τελευταία του πνοή στο νοσοκομείο "Ευαγγελισμός" . Η τύχη ήθελε ο Μανούσκος να πεθάνει, όταν Δήμαρχος Πειραιά ήταν ο επίσης Ολυμπιακός Γεώργιος Ανδριανόπουλος, ο πρώτος αιρετός Δήμαρχος μετακατοχικά! 

Βεβαίως πολλές ενώσεις, σύλλογοι και οργανισμοί του Πειραιά, όπως και ο Ολυμπιακός από τις πρώτες κιόλας στιγμές της είδησης, έλαβαν αποφάσεις πένθους και συλλυπητηρίων. Μεταξύ όμως αυτών αξίζει να αναφερθεί η περίπτωση του Τζανείου Νοσοκομείου το οποίο συνεδρίασε εκτάκτως στις 11.00 ώρα της ίδιας ημέρας, λόγω του γεγονότος ότι ο Μανούσκος υπήρξε μεταξύ άλλων και Πρόεδρος του "Αδελφάτου" (μορφή Διοίκησης του εν λόγω νοσοκομείου) καθώς δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το Τζάνειο ήταν ακόμα Δημοτικό και συνεπώς ο εκάστοτε δήμαρχος είχε λόγο στην λειτουργία του (Το Τζάνειο Κρατικοποιήθηκε το 1954). 

Κάτι που δεν είναι γνωστό αλλά αξίζει να αναφερθεί πως με την αγγελία θανάτου του ακολούθησε έκτακτη συνεδρίαση του Δ.Σ. της Α.Ε.Κ. (!) που συγκλήθηκε σε έκτακτη συνεδρίαση, στην οποία και απεφασίσθει όπως "παρακολουθήσει το Δ.Σ. την κηδεία και να κατατεθεί στέφανος μετά συλλυπητηρίων στην οικογένεια του μεταστάντος".

Η κηδεία του τελέσθηκε στο Ναό του Αγίου Κωνσταντίνου Πειραιώς ενώ όλη η πλατεία μπροστά από το ναό καθώς και η Πλατεία Κοραή ήταν γεμάτη από κόσμο. Ξεχωριστή παρουσία αποτελούσαν οι ποδοσφαιριστές αλλά και οι αθλητές όλων των αθλημάτων του Ολυμπιακού, καθώς και πολλοί ποδοσφαιριστές Πειραϊκών και Αθηναϊκών Σωματείων. Ο τότε Δήμαρχος Πειραιά Γ. Ανδριανόπουλος έκλεισε τον λόγο του λέγοντας "η μνήμη σου θα παραμείνει αιώνια εις δόξα του Ολυμπιακού και της πόλεως του Πειραιώς". 

Ο Μιχάλης Μανούσκος κηδεύθηκε στο νεκροταφείο της Ανάστασης. Αγαπήθηκε όσο κανείς άλλος, ωστόσο λησμονήθηκε και αυτός και το έργο του. 

Δήμος Πειραιώς 1939 - Διαμόρφωση Πλατείας Καραϊσκάκη

"Θέλω να κάνω τον Ολυμπιακό μεγάλο. Πολύ μεγάλο. Τόσο πολύ, που να σκεπάσει ολόκληρο τον Πειραιά"   (Μιχάλης Μανούσκος)