Ο Γυμνός Έφηβος του Τινάνειου Κήπου


Στην μέση του Θεμιστόκλειου Κήπου (ή Τινάνειου) ατενίζει προς την θάλασσα, το άγαλμα ενός γυμνού νέου που κάποτε είχε την αφιέρωση:

 "Εις τον συντελεστή της νίκης Έλληνα Ποντοπόρον - 
Η Ένωσις Ελλήνων Εφοπλιστών- Ιούνιος 1949".

Στην βάση του σήμερα το μόνο που μπορείτε με δυσκολία να διαβάσετε είναι: C. Valsamis/Paris 1948
Ο ΠΟΝΤΟΠΟΡΟΣ ΕΦΗΒΟΣ στέκει σχεδόν αόρατος στο κέντρο του Τινάνειου Κήπου
Και λέμε "κάποτε" γιατί σήμερα αυτή η αφιέρωση καθώς και το όνομα του κατασκευαστή του, δεν υπάρχει για τους λόγους που θα εξηγήσουμε παρακάτω. 

Το 1949 η Ένωση Εφοπλιστών τοποθέτησε το άγαλμα στον Τινάνειο Κήπο. Πρόεδρός της τότε ήταν ο Σαντορινιός Λουκάς Νομικός (1946-1950).

Το άγαλμα αυτό είναι έργο του γλύπτη Κώστα Βαλσάμη (Σύμη 1908 - Αθήνα 2003) που κατασκεύασε στα χρόνια της παραμονής του στο Παρίσι. Ο Βαλσάμης είναι από εκείνους τους δεκάδες πνευματικούς ανθρώπους που χάρη στις ενέργειες του Οκτάβιου Μερλιέ στα δύσκολα χρόνια του εμφυλίου πολέμου, βοήθησε για να γλιτώσουν συνολικά 154 άτομα μεταξύ αυτών και ο Κώστας Βαλσάμης. 

Ο Βαλσάμης πήγε στο Παρίσι με υποτροφία, φεύγοντας από τον Πειραιά στις 22 Δεκεμβρίου 1945 με προορισμό τον Τάραντα με το μεταγωγικό πλοίο "Mataroa".

Ο φίλος μου Ιάκωβος Βαγιάκης (γεν. 1928) θυμάται ότι συνομιλώντας κάποτε με τον Βαλσάμη του είπε πως "το συγκεκριμένο άγαλμα το είχε εκθέσει σε ατομική του έκθεση στο Λονδίνο. Κάποιοι Έλληνες εφοπλιστές το είδαν και το αγόρασαν για να στηθεί στον Πειραιά ως Νέος Έλληνας Ναυτικός. Ίσως να μη θυμούμαι ακριβώς τον τίτλο αυτό, αλλά κάπως έτσι το είπε λίγο καιρό πριν πεθάνει". Και μάλλον αυτή είναι η αλήθεια.

Γεγονός είναι ότι το γλυπτό αυτό του Τινάνειου Κήπου, που προσπερνάτε αδιάφορα, εγώ πλέον του αποδίδω τον πρέποντα σεβασμό, έχει αποκτήσει μοναδική συλλεκτική και συναισθηματική αξία.

Στις 22 Ιουλίου 1994 έβγαλαν τον Έφηβο αυτό για να στήσουν στη θέση του το Μνημείο της Εθνικής Αντίστασης. Έκαναν δοκιμές, ο όγκος όμως της κατασκευής δεν ταίριαζε εκεί και τελικά στήθηκε σε μια άκρη του κήπου απέναντι από το ΝΑΤ.
Έτσι ο "ποντοπόρος Έφηβος" ξαναμπήκε στο κέντρο του Κήπου, σε τσιμεντένια βάση, δίχως τα μάρμαρα και την επιγραφή του, με αποτέλεσμα να μη γνωρίζει αυτός που τον κοιτάζει για ποιο λόγο τοποθετήθηκε. 


Το έργο του διεθνούς φήμη γλύπτη Κώστα Βαλσάμη "ΠΟΝΤΟΠΟΡΟΣ ΕΦΗΒΟΣ" όταν επανατοποθετήθηκε το 1994 μπήκε σε απλή τσιμεντένια βάση με αποτέλεσμα σήμερα να μην φαίνεται ο δημιουργός του. Το έργο αυτό αγνοείται σήμερα από την καλλιτεχνική κοινότητα λόγω της αδιαφορίας της Δημοτικής Αρχής να αναγραφεί ο δημιουργός καθώς και ο δωροθέτης 

ΤΙΝΑΝΕΙΟΣ12
Το Μνημείο Εθνικής Αντίστασης, τοποθετήθηκε σε αυτή την θέση στις 22 Ιουλίου του 1994, αφού πρώτα έγιναν προσπάθειες να μπει στο κέντρο του Τινάνειου Κήπου, αλλά ο τεράστιος όγκος του κάλυπτε τον Κήπο. Για την απόπειρα τοποθέτησής του στο κέντρο του κήπου, ξηλώθηκε ο "Έφηβος Νέος" του Βαλσάμη και όταν αυτός ξαναεγκαταστάθηκε, η βάση του "ξεχάστηκε" με αποτέλεσμα να υπάρχει σήμερα ένα άγαλμα που όποιος το κοιτάζει να μην γνωρίζει τι συμβολίζει
ΤΙΝΑΝΕΙΟΣ13

ΤΙΝΑΝΕΙΟΣ9
Στο μνημείο του Φανακίδη, μπορείς να περάσεις και κάτω από την αψίδα του, αλλά παραμένει ένας ιδιότυπος συνδυασμός τσιμέντου και μετάλλου

Το δε μνημείο της Εθνικής Αντίστασης 1941-44, είναι μια άχαρη μάζα από μπετόν, έργο του Αποστόλη Φανακίδη, που πήρε το πρώτο βραβείο, κι αναρωτιέμαι αν τελικά άξιζε ο κόπος να κατασκευαστεί και να πιάσει τόσο σημαντικό χώρο. Θεωρώ τον Τινάνειο (πολλοί προτιμούν να τον λένε κήπο του Θεμιστοκλή, αλλά έτσι ξεχνάμε ένα ιστορικό πειραϊκό γεγονός, που ευχάριστο ή δυσάρεστο σημάδεψε τον τόπο) ένα κομμάτι της αυλής των ονείρων μου. Περιμένει καρτερικά η ψυχή μου να δει τα λουλούδια του να ξανανθίζουν, να παίζουν μέσα του χαρούμενα τα παιδόπουλα και να ξαποσταίνουν στα παγκάκια το κορμί τους οι περαστικοί ξένοι αλλά προ πάντων οι Πειραιώτες του τώρα και του πάντοτε!


πολλοί προτιμούν αντί Τινάνειο Κήπου, να τον λένε κήπο του Θεμιστοκλή, αλλά έτσι ξεχνάμε ένα ιστορικό πειραϊκό γεγονός, που ευχάριστο ή δυσάρεστο σημάδεψε τον τόπο
Άλλο ένα χαρακτηριστικό αυτού του αγάλματος είναι ότι για την κατασκευή του ο Βαλσάμης χρησιμοποίησε το φημισμένο χυτήριο ALEXIS RUDIER. Έργα από το χυτήριο του RUDIER κοσμούν σήμερα όλες τις ευρωπαϊκές πόλεις. Όταν πέθανε ο RUDIER, η χήρα του, σύμφωνα με τις οδηγίες του, έβαλε κι έσπασαν όλα τα καλούπια χύτευσης, για να εμποδιστεί να τον διαδεχτεί ο οποιοσδήποτε. Με τον θάνατό του, όλα έπρεπε να σταματήσουν.

Στην μετεγκατάσταση του Εφήβου, αν και όπως είπαμε αυτή έγινε ατελώς παραλείποντας την αρχική του βάση, δημιουργήθηκε μια μικρή πρασιά γεμάτη θάμνους και λουλούδια ασχέτως βέβαια αν η κλασική αδιαφορία την αφήνει να ξεραθεί και να φυτρώνουν εκεί μόνο αγριόχορτα, μου αρέσει να κυκλοφορώ κάτω από τα δέντρα και να λαμβάνω κάτι από την ατμόσφαιρα της  πιο ιστορικού πάρκου της πόλης. Ένα αναψυκτήριο μέσα στο πάρκο, του Δημήτρη Βουγιουκλάκη, είναι το μόνιμο καλοκαιρινό μου στέκι, όταν συναντιέμαι με την παρέα των συναδέλφων μου. Ο κήπος κλείνει τις πόρτες του τις νύχτες για λόγους ευπρέπειας και ασφάλειας.


Άλλα σημαντικά έργα του Βαλσάμη είναι η "Μάνα της Κατοχής" (1979) ακριβώς δεξιά στην είσοδο του Α΄ Νεκροταφείου Αθηνών. Στο έργο του αυτό ο Βαλσάμης απεικονίζει με τον δικό του τρόπο, ένα συγκλονιστικό γεγονός που έζησε ο ίδιος ο καλλιτέχνης στα χρόνια της Κατοχής. Μπορεί να βρίσκεται στην Αθήνα, αλλά αναπαριστά την ανώνυμη Ελληνίδα μητέρα που σωριάστηκε ένα πρωινό σ΄ ένα δρόμο  του Πειραιά, τα ζοφερά εκείνα χρόνια, αγκαλιά με το βρέφος της, το οποίο γαντζωμένο στο αποστεωμένο στήθος της, εναγωνίως αλλά ματαίως, ζητούσε να κατασιγάσει την πείνα του.

Η  "Μάνα της Κατοχής"(1979) μπορεί να βρίσκεται στην είσοδο του Α΄ Νεκροταφείου Αθηνών, αλλά επί της ουσίας, καταγράφει μια σκηνή που βίωσε  ο  Κώστας Βαλσάμης την περίοδο της κατοχής, όταν σε ένα δρόμο του Πειραιά μια μητέρα πέθανε ενώ στο στήθος της βρίσκονταν γαντζωμένο το παιδί της, το οποίο ματαίως ζητούσε να κατασιγάσει την πείνα του. Το έργο αυτό, κατά την άποψη του Πειραιοράματος, θα έπρεπε κατόπιν αιτήσεως του Δήμου Πειραιά, να βρίσκεται στην θέση που έλαβε χώρα το περιστατικό, στον Πειραιά. (Φωτογραφίες "Μάνας της Κατοχής" προέρχονται από glyptothiki.gr)

 Ο Βαλσάμης ήθελε να δωρήσει στα 1980 και χάλκινο γλυπτό, "το Περιστέρι της Ειρήνης" στην τότε ΕΟΚ στο Στρασβούργο, αλλά απ΄ ότι ξέρω ένα αντίστοιχο βρίσκεται στην Σύμη...

Δημήτρης Κρασονικολάκης
Δημοσιογράφος - Ιστοριοδίφης
Αντιπρόεδρος Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς

Προεδρεύων Ινστιτούτου Πειραϊκών Μελετών


Υ.Γ:
Υπάρχουν πολλές αφορμές να γραφτεί ένα άρθρο, μια από αυτές είναι να ξέρεις ν’ απαντήσεις σωστά σε ερωτήσεις φίλων για ένα εξειδικευμένο πειραιώτικο θέμα. Ακόμα περισσότερο να συμπληρώσεις ένα δημοσίευμα σε βιβλίο που απλά αναφέρεται για κάτι, αλλά δεν έχει περαιτέρω διευκρινιστικά στοιχεία. Στην παρέα μου λοιπόν που καθόμαστε τα καλοκαίρια στο καφέ του Θεμιστόκλειου κήπου, στους φίλους που δε διάβασαν το κείμενό μου στη ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΤΩΝ της Πέμπτης 21 Μαΐου 2009, σε όλους εσάς που προσφέρεστε να με αναγνώσετε στο διαδίκτυο, το αφιερώνω!     

1 σχόλιο:

Ανώνυμος είπε...

Εξ εφήβων, έφηβος.
Δημοσθένης Μπούκης του Γιάννη

Δημοσίευση σχολίου

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"