Η δενδροφύτευση της Καστέλλας το 1914 (Ένας Προσκοπικός Άθλος)

Η πρώτη μέρα Δενδροφύτευσης ορίστηκε η 7η Δεκεμβρίου 1914 ημέρα Κυριακή. Στην φωτογραφία βλέπουμε τον Πρίγκιπα Νικόλαο μαζί με τον Δήμαρχο Πειραιά Παναγιωτόπουλο να φυτεύουν το πρώτο Κυπαρίσσι ενώ στα αριστερά όρθια η Βασίλισσα Σοφία παρακολουθεί

Του Στέφανου Μίλεση

Στον βράχο της Καστέλλας (ή λόφο της Μουνυχίας όπως ονομάζονταν παλαιότερα) κυριαρχούσαν όπως αναφέρει η Πηνελόπη Δέλτα το 1879 η μοναξιά, οι πέτρες και τα χαμόκλαδα. Η απουσία δέντρων σε αυτόν το λόφο ύψους 90 μέτρων, ήταν παραπάνω από εμφανής. 
Τα ελάχιστα δέντρα που υπήρχαν στον λόφο τα είχε χρησιμοποιήσει ο Καραϊσκάκης κατά τον αγώνα του 1827 φτιάχνοντας μικρά "καστέλλια" δηλαδή οχυρώματα από τα οποία έλαβε και όνομα όλος ο λόφος "Καστέλλα". 

Οι εγκαταστάσεις στον Λόφο:
Το 1914 ο τότε Δήμαρχος Πειραιά Παναγιωτόπουλος ο οποίος μόλις την χρονιά εκείνη είχε εκλεγεί Δήμαρχος, θέλησε να κάνει ένα μεγάλο έργο στον Πειραιά. Έτσι αποφάσισε να προβεί στην δενδροφύτευση του λόφου. Στην κορυφή του λόφου υπήρχαν "επίσημα" δύο εγκαταστάσεις. Η μία εγκατάσταση  βρίσκονταν δυτικά και ήταν αυτή του "Πυροβολείου" που είχε κατασκευαστεί το 1850 από τους Άγγλους στα λεγόμενα Παρκερικά επεισόδια (από το όνομα του Άγγλου Ναυάρχου Ουϊλιαμ Πάρκερ που ήταν Διοικητής της Βρετανικής μοίρας Μεσογείου). Το πυροβολείο το είχαν φτιάξει οι Άγγλοι έτσι ώστε να "κοιτάει" το λιμάνι του Πειραιά και να ελέγχει τον αποκλεισμό που διενεργούσαν τότε, αλλά μετά τα παρκερικά είχε περάσει στην υπηρεσία του Πολεμικού Ναυτικού  στην Διοίκηση των Επάκτιων Πυροβολείων.


Η άλλη εγκατάσταση ήταν η Δεξαμενή που βρίσκονταν "στην πλάτη" του πυροβολείου (εντός της σημερινής παιδικής χαράς που υπάρχει) που τροφοδοτούσε με νερό την πόλη του Πειραιά. Αυτές οι δύο ήταν οι λεγόμενες "επίσημες" εγκαταστάσεις στον λόφο. Και λέω επίσημες γιατί φαίνεται ότι υπήρχε και τρίτη εγκατάσταση που για λόγους στρατιωτικούς δεν αναφέρονταν (βλέπε παλαιότερη αναφορά εδώ).

Η αναφορά στις εγκαταστάσεις που υπήρχαν τότε είναι απαραίτητη γιατί επηρρέασε σε μεγάλο βαθμό, τα σημεία που θα γίνονταν οι δενδροφυτεύσεις ώστε να εξυπηρετούν και σκοπούς "πολεμικούς". Μην ξεχνάμε ότι βρισκόμαστε στο 1914 που η Ελλάδα μόλις έχει βγεί από τον Βαλκανικό πόλεμο του 1912-13, έχει ήδη ξεκινήσει ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και η συμμετοχή ή όχι της Ελλάδας και σε αυτόν τον πόλεμο, κρέμονταν από μια κλωστή.

Με αυτό το πνεύμα ο τότε Μηχανικός του Δήμου Πειραιά Φίλων είχε καθορίσει τα σημεία της δενδροφύτευσης ως τρία στο σύνολό τους (δύο πέριξ του Πυροβολείου και ένα πέριξ της Δεξαμενής), ενώ ο Γεωπόνος του Δήμου Τάσος Καλούδης είχε αποφανθεί ότι τα πλέον κατάλληλα δένδρα ήταν τα Πεύκα και τα Κυπαρίσσια για να παρέχουν την απαιτούμενη σκιά αλλά και κάλυψη των εγκαταστάσεων.

Αριστερά μέρος από τον "βράχο" της Καστέλλας πριν από την δενδροφύτευση

Ο Άθλος των Προσκόπων Πειραιώς:

Έφορος προσκόπων Πειραιά (από τον Απρίλιο του '14) ήταν την επόχη εκείνη,  ο τέως Πλωτάρχης του Βασιλικού Ναυτικού Δημ. Μπεράτης ο οποίος μόλις την ίδια χρονιά (1914) έχει συγκροτήσει την πρώτη Ομάδα Ναυτοπροσκόπων στον Πειραιά και θέλει να τους κάνει γνωστούς στον κόσμο. Στον Πειραιά ήδη υπήρχαν πρόσκοποι από τα τέλη 1912 (επισήμως από τον Μάρτιο του 1913) όταν ο Καθηγητής Γυμναστικής Θεοχάρης είχε ιδρύσει την πρώτη Ομάδα στο Γυμνάσιο Πειραιά - μετέπειτα Ιωνίδειο-.

 (Μέλος αυτής της πρώτης ομάδας τυγχάνει να είναι μάλιστα και παππούς από την πλευρά της μητέρας μου (Νομικός), ο οποίος είχε το νούμερο 18 στο πρώτο "Μαθητολόγιο Προσκόπων" του 1913 και μέρος των απόγονών του ήταν γραφτό να σκοτωθούν στον βομβαρδισμό του Πειραιά από τους "Συμμάχους" στις 11 Ιουνίου του 1944)

Ο Γεωπόνος Καλούδης μαζί με τον Έφορο Ναυτοπροσκόπων Μπεράτη ανεβαίνουν πολλές φορές πάνω στον λόφο για να δουν τα σημεία δενδροφύτευσης.
Υπολογίζουν ότι πάνω από 1.800 λάκκοι θα πρέπει να ανοιχτούν εκ των οποίων οι 200 βρίσκονται ακριβώς στην κορυφή του λόφου. Αποφασίζουν επίσης την οργάνωση εορτής από πλευράς Δήμου για την έναρξη της Δενδροφύτευσης. Για τον σκοπό αυτό ο Μπεράτης καλεί με την μεσολάβηση του Μίλδνερφόρου Ναυτοπροσκόπων Αθηνών) το "παλάτι" να συμμετάσχει την πρώτη μέρα της δενδροφύτευσης. Μάλιστα δίνουν όνομα για την ημέρα εκείνη που την ονομάζουν "Πράσινη Εορτή Καστέλλας" και την ορίζουν για την ημέρα Κυριακή 7 Δεκεμβρίου 1912.


 

Ωστόσο ένα μήνα πριν από την έλευση της ημέρα εκείνης (από το Νοέμβριο του 1914) οι πρόσκοποι θα πρέπει να εργάζονται σχεδόν καθημερινά προκειμένου να ανοίξουν τους 1800 λάκκους που απαιτούνται.

Ημέρα έναρξης Δενδροφύτευσης:

 Η τελετή ξεκίνησε στις 11.00 το πρωί, παρουσία του Νομάρχη, του Δήμαρχου Πειραιά και όλου του Δημοτικού Συμβουλίου και πλήθους κόσμου. Προσκεκλημένοι ήταν ο Αντιπλοίαρχος του Β.Ν. Βότσης, ο οποίος ήταν τότε ο Διοικητής των Επάκτιων Πυροβολείων (όπως προαναφέραμε η αναδάσωση εξυπηρετούσε και τους στρατιωτικούς σκοπούς)και ο Λοχαγός Μηχανικού Μουτούσης (πρόκειται για τον αεροπόρο ήρωα του πολέμου 1912 Μιχαήλ Μουτούση, ο οποίος μαζί με τον Πειραιώτη Καμπέρο ανέλαβαν παράτολμες αποστολές. Στην συνέχεια ο Μουτούσης λόγω της κατάρτισης που είχε στο Μηχανικό, ανέλαβε να δημιουργήσει την Γραμμή Επάκτιων Πυροβολείων για λογαριασμό του Βασιλικού Ναυτικού) .
Στις 11.35 καταφτάνουν δύο αυτοκίνητα. Στο πρώτο επιβαίνει η Βασίλισσα Σοφία μαζί με τους Πρίγκιπα Νικόλαο και  Πρίγκιπα Ανδρέα (πατέρας του Φίλιππου σημερινού συζύγου της Βασίλισσας Αγγλίας Ελισάβετ) και στο δεύτερο αυτοκίνητο οι βασιλόπαιδες Αλέξανδρος και Παύλος και οι πριγκίπισσες Ελένη και Ειρήνη. 

Βασιλικό Άλσος Καστέλλας:
 
Ο τύπος της εποχής αναφέρει: "η Βασίλισσα Σοφία τοποθετεί την πρώτη ρίζα Κυπαρισσιού ακριβώς μπροστά από την Δεξαμενή". Στην ουσία αν και αυτό αναγράφεται η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Η πρώτη ρίζα φυτεύτηκε από τον Πρίγκιπα Νικόλαο, μαζί με τον Δήμαρχο Πειραιά γιατί η Σοφία αδυνατούσε λόγω της ενδυμασίας της να το πράξει.  

Η Βασ. Σοφία ενθουσιάζεται τόσο από το μέγεθος των δένδρων που θα φυτευτούν που θέτει τον κήπο υπό την προστασία της χαρακτηρίζοντάς τον ως Βασιλικό. Η επίσημη ονομασία του δε είναι "Βασιλικό Άλσος Καστέλλας".
Συμπερασματικά εκ των πληροφοριών θα μπορούσαμε να πούμε ότι η πρώτος δενδροφυτεύσας της Καστέλλας (Πρίγκιπας Νικόλαος) που ήταν ο τρίτος γιός του Βασιλιά Γεωργίου Α΄και της Όλγας της Ρωσσίας, με ιδιαίτερες σχέσεις με τον Πειραιά, αφού η μητέρα του είχε ιδρύσει το Ρωσσικό Νοσοκομείο Πειραιά και ο ίδιος ήταν προσωπικός φίλος με τον Γεώργιο Σημίτη και μάλιστα βάπτισε και τον γιό του τον Κώστα ο οποίος δεν είναι άλλος από τον μετέπειτα Πρωθυπουργό της Ελλάδας Κωνσταντίνο Σημίτη.  

Δενδροφύτευση με ενδιάμεσο Σταθμό το Νέο Φάληρο:
 
Επειδή ο αριθμός των δένδρων ήταν μεγάλος και η μεταφορά τους την εποχή εκείνη από τα κτήματα Χασεκή ήταν δύσκολη, ο Δήμαρχος Πειραιά είχε παραχωρήσει οικόπεδο στο Νέο Φάληρο στο οποίο είχαν τοποθετηθεί προσωρινώς τα 1800 δένδρα. Η έκταση του Χασεκή βρίσκονταν εντός των εγκαταστάσεων του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών επί της Ιεράς Οδού. Ονομάζονταν έτσι γιατί εκεί υπήρχε κάποτε το κονάκι του Βοεβόδα των Αθηνών Χατζή Αλή Χασεκή που μαζί με δύο κτίσματα της Οθωνικής Περιόδου (υπάρχουν μέχρι σήμερα) στεγάζονταν το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο. Στην έκταση αυτή είχε δημιουργηθεί ο πρώτος Βοτανικός Κήπος της χώρας. (Πληροφορίες για την έκταση αυτή εδώ)

Ο πραγματικός αγώνας δενδροφύτευσης αρχίζει:

Το άλσος της Καστέλλας αποτελεί πραγματικό πνεύμονα πρασίνου για το σημερινό Πειραιά


 Η ημέρα έναρξης της δενδροφύτευσης που μόλις πέρασε ουσιαστικά έδωσε το εύνασμα για την έναρξη ενός τεράστιου έργου από πλευράς των προσκόπων. Οι ομάδες θα έπρεπε καθημερινώς να φυτεύουν τα δένδρα στους λάκκους το άνοιγμα των οποίων είχε διαρκέσει ένα μήνα (όλο το Νοέμβριο) και δεν είχε ολοκληρωθεί. Το έργο τους καθημερινά ενισχύει ο Τύπος της εποχής που τροφοδοτεί το κοινό με δημοσιεύματα συνεχώς.

Το ημερολόγιο δείχνει 20 Δεκεμβρίου του 1914 και οι πρόσκοποι από τις 7 Δεκεμβρίου συνεχίζουν να φυτεύουν ενώ την ίδια ημέρα η ομάδα Ναυτοπροσκόπων πετυχαίνει να παρελάσει στους κεντρικούς δρόμους του Πειραιά για πρώτη φορά

Με την παρουσία τους αυτή οι ναυτοπρόσκοποι κερδίζουν τις εντυπώσεις και τον θαυμασμό του κόσμου και πετυχαίνουν να λάβουν άδεια από τον Δήμαρχο να διενεργήσουν παρέλαση στους Κεντρικούς δρόμους του Πειραιά. Στην παρέλαση αυτή (20ης Δεκεμβρίου 1914) παρουσιάζουν για πρώτη φορά δύο στοιχεία. Το μεν πρώτο είναι η προσκοπική μπάντα που συνοδεύει την παρέλαση αποτελούμενη από σάλπιγγες και τύμπανα και το δεύτερο στοιχείο είναι η  "ναυτοπροσκοπική στολή" έμπνευση του Μπεράτη που αποτελείται από φανέλλα και σορτσάκι χρώματος κυανού και στις επωμίδες το γράμμα "Ν" κεντημένο με κίτρινη κλωστή. Στο στήθος φέρουν τον Φοίνικα.
Οι πρώτοι Ναυτοπρόσκοποι δείχνουν τις νέες τους στολές
Η παρέλαση αυτή έμελλε να είναι σταθμός στην προσκοπική ιστορία γιατί μέχρι και την στιγμή εκείνη δεν υπήρχε ιδιαίτερη στολή για τους διαφορετικούς κλάδους του προσκοπισμού. 
 
Η δενδροφύτευση του Λόφου της Καστέλλας έφτασε να διαρκέσει τρεις μήνες, λαμβανομένου υπόψη του γεγονότος ότι από κάποιο σημείο και μετά, γίνονταν μόνο τα σαββατοκύριακα καθώς τα παιδιά καθημερινώς έπρεπε να πηγαίνουν στο Σχολείο. 
Το άλσος της Καστέλλας με την παιδική χαρά
  
Τον Ιούλιο του 1915 το αυτοκίνητο του Στέφανου Σκουλούδη ο οποίος διέθετε οικία στην Φρεαττύδα και ενώ πήγαινε να δει το νέο άλσος της Καστέλλας συγκρούστηκε λίγο πριν την άφιξή του στο σημείο΄. 
 
Το  ημερολόγιο δείχνει 5 Ιανουαρίου του 1915 και οι πρόσκοποι ακόμα δενδροφυτεύουν


 Τα αποτελέσματα των προσκοπικών δενδροφυτεύσεων:

Οι πρόσκοποι είχαν δενδροφυτεύσει τόσο πολύ ορισμένες περιοχές του Πειραιά ώστε τον Μάρτιο του 1915 εκδίδεται Βασιλικό Διάταγμα που ορίζει ότι οι περιοχές:  

"Όλη η Πειραϊκή χερσόνησος, πέριξ του τάφου του Καραϊσκάκη στο Νέο Φάληρο, πέριξ του Ναού της Αγίας Σοφίας και όλος ο λόφος της Καστέλλας, καθώς επίσης η περιοχή κτήματος Κουμουνδούρου και η Νήσος Σταλίδα (νησί Κουμουνδούρου ή του Παρασκευά όπως έγινε γνωστό) εκτάσεις δενδροφυτευμένες εκ των προσκόπων πειραιά, καθορίζονται ως Δασικές Εκτάσεις και απαγορεύεται η κοπή δένδρων και η ανέγερση κατοικιών" (!!).

Από τον βράχο της Καστέλλας στο Δάσος της Καστέλλας:
 
Μετά το έργο της δενδροφύτευσης του λόφου Καστέλλας, η ονομασία άλλαξε αφού μέχρι και το 1914 τον αποκαλούσαν "ο βράχος της Καστέλλας" θέλοντας να τονίσουν την γύμνια του. Έκτοτε υπήρξαν ονομασίες όπως άλσος, κήπος, δάσος, πάρκο Καστέλλας και πολλές άλλες ονομασίες που "έδειχναν" την μεταμόρφωσή του σε χώρο πρασίνου.

Από "βράχος" της Καστέλλας μετά την δενδροφύτευση του 1914-1915 μετονομάστηκε σε Άλσος Καστέλλας
  
Οι πρόσκοποι και το άλσος της Καστέλλας 98 χρόνια μετά:

 Οι πρόσκοποι Πειραιά, γνωρίζοντας την σημαντική συμμετοχή τους στην διαμόρφωση του άλσους Καστέλλας σε όλο το διάβα της ιστορίας πάντοτε φρόντιζαν για την διατήρηση του πρασίνου στο άλσος της Καστέλλας.
Πρόσκοποι Πειραιώς το 1935 στον Λόφο της Καστέλλας
 
  Την Κυριακή 4 Νοεμβρίου 2012 και ώρα 10.00 συναντιούνται στο άλσος αυτό με σκοπό την συνέχιση της προσπάθειας που έκαναν οι πρόσκοποι του πειραιά 98 χρόνια πριν. Μια ιστορία που διαρκεί από την 7η Δεκεμβρίου του 1914 που ο Μπεράτης ξεκίνησε να ανοίγει τον πρώτο λάκκο έως στην 4η Νοεμβρίου του 2012.

Προσοχή: Η ανάρτηση αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία του Pireorama.blogspot.com και η αντιγραφή του επιτρέπεται μόνο εφόσον αναφέρεται η Πηγή Προέλευσης.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"