Ιστορία Φιλαρμονικής του Δήμου Πειραιά

Η Φιλαρμονική Πειραιώς μαζί με την Χορωδία Πειραιώς σε φωτογράφιση στα σκαλιά του Δημοτικού θεάτρου Πειραιώς (19 Ιουνίου 1937)

Ιστορία σαν παραμύθι γνωστή και ως η 
"Φιλαρμονική των Ορφανών"

 Βρισκόμαστε στα 1860 και στα μουσικά πράγματα ο πειραιάς δεν έχει απολύτως τίποτα. Περιμένουν πότε θα κάνει την εμφάνισή του κάποιος ξένος στόλος ώστε η μπάντα του κατά τα ήθη της εποχής να παιανίσει κάποια κυριακή σε κάποιο κεντρικό σημείο της πόλης. Τόσο οι ανάγκες των κατοίκων όσο και του Δήμου δεν καλύπτονταν από πουθενά. Ο τότε Δήμαρχος Μουτζόπουλος σε μια πόλη που μάχεται να συγκροτηθεί και να ορθοποδήσει θέλει να δημιουργήσει ένα μελλοντικό φυτώριο. Έτσι αποφασίζει να επενδύσει στα παιδιά του Τζανείου Ορφανοτροφείου. Εισάγει μαθήματα μουσικής και όργανα στο ορφανοτροφείο. Κάποιες εμφανίσεις γίνονται αρχικώς και μετά αυτή η παράδοξη "φιλαρμονική ορφανών" εξαφανίζεται.  Βέβαια υπάρχει μεν ο μουσικός και κάτοικος πειραιά Λαμπελέτ ο οποίος όμως περιορίζεται στο να κάνει ιδιαίτερα στα παιδιά των καλών οικογενειών. Γύρω στα 1888 ο Δήμαρχος Πειραιά Ρετσίνας, επαναφέρει το θέμα της φιλαρμονικής στο προσκήνιο. Τα ίδια προβλήματα. Αυτοί που γνώριζαν να παίζουν ήταν μόνο τα παιδιά των καλών οικογενειών οι οποίες φυσικά δεν θα επέτρεπαν στα παιδιά τους να παιανίζουν στους δρόμους της πόλης. Ο Ρετσίνας αναζήτησε την τύχη των παιδιών των ορφανοτροφείων που παλιότερα ο Μουτζόπουλος είχε εκπαιδεύσει. Αυτά όμως αντί για μουσικοί είχαν στελεχώσει το εργατικό δυναμικό εργοστασίων και βιοτεχνιών. Ο Ρετσίνας μαζί με τον Διευθυντή του Τζανείου Ορφανοτροφείου ψάχνει στα αρχεία να βρουν τα σκορπισμένα ορφανά. Και τα βρίσκουν διάσπαρτα σε όλη την Αττική. Βρίσκουν και κάποιους απόστρατους σαλπιγκτές, τυμπανιστές και μαζί με τους τότε εύπορους του Πειραιά αναλαμβάνουν να τους συγκεντρώσουν πίσω στην πόλη βάζοντάς τους ο ίδιος ο Ρετσίνας ως υπαλλήλους στα εργοστάσιά του. Έτσι με την εμμονή του ο Ρετσίνας δημιουργεί  το 1892 έναν πυρήνα 35 μουσικών εργατο-υπαλλήλων αλλά όχι κατ΄ αποκλειστικότητα μουσικών. Το πρωί στα εργοστάσια και το απόγευμα να παίζουν μουσική δεν αποτελεί και την καλύτερη συνταγή μουσικής προόδου. 


Όμως οι δύο παράλληλοι κόσμοι των πρώην ορφανών που έφτιαξαν τον πρώτο πυρήνα και παιάνιζαν στους δρόμους και αυτός της καλής οικογένειας που ο Λαμπελέτ ακολουθούσε διδάσκοντας μουσική στους αστούς συναντήθηκαν με την Δημιουργία του Δημοτικού Θεάτρου, καθώς το δεύτερο εισήγαγε την μουσική στην καθημερινότητα του πειραϊκού λαού. Η όπερα, η οπερέτα και άλλα μουσικά ακούσματα παρουσιάζονται σε ένα κοινό που πραγματικά διψά.

 Ένας στρατιωτικός στο προσκήνιο:

Η Φιλαρμονική του Δήμου Πειραιά αν και γεννήθηκε στα ορφανοτροφεία, πέρασε την εφηβεία της κάτω από τις εντολές ενός στρατιωτικού. Ενός στρατιωτικού που υπηρέτησε 4 χρόνια στο πυροβολικό και στην συνέχεια αλλάζει ειδικότητα και γίνεται μουσικός πρώτης τάξεως. Μιλάμε για τον Ανδρέα Ζάιλερ γιό ενός Βαυαρού μουσικού του Φράντς ο οποίος σαν στρατιωτικός μουσικός κι αυτός είχε ακολουθήσει τον βασιλιά Όθωνα στην Ελλάδα. Ο γιός του όμως ο Ανδρέας γεννημένος στην ελλάδα δεν έχει γνωρίσει την Βαυαρία, μιλάει και αγαπάει την ελλάδα περισσότερο ίσως και από άλλους έλληνες της εποχής του. Γιαυτό τον λόγο κατατάσσεται και στον Ελληνικό Στρατό. Η μουσική παιδεία που έχει πάρει όμως από τον πατέρα του υπερνικά. Το 1862 γίνεται ανθυπασπιστής και το 1865 στέλνεται από το Υπουργείο Εσωτερικών να οργανώσει την μουσική μπάντα της στρατιωτικής φρουράς της Λευκάδος. Κατά την άφιξή του στο νησί όμως η Φιλαρμονική του Δήμου Λευκάδος που δεν έχει αρχιμουσικό του ζητά να γίνει εκείνος. Και ο Ανδρέας αντί να την οργανώσει την αποδιοργανώνει πετυχαίνοντας την μετακίνηση των μουσικών στην στρατιωτική μπάντα για την οποία είχε αρχικά μετακινηθεί. Το 1885 αναλαμβάνει την διεύθυνση της Φιλαρμονικής του Δήμου Αθηναίων που μόλις δημιουργείται. Το 1896 έτος που προάγεται σε ανθυπολοχαγός Μουσικός γίνεται και διευθυντής της Φιλαρμονικής του Δήμου Πειραιά. Τα ορφανά του 1892 γίνονται ένα στρατιωτικό σε πειθαρχία σύνολο που πραγματικά εντυπωσιάζει. Εμείς σήμερα δεν γνωρίζουμε και πολλά για τον Ζάιλερ αλλά σχεδόν όλοι γνωρίζουν τα έργα του όπως το στρατιωτικό εγερτήριο, το πασίγνωστο "Μαύρη είναι η νύχτα στα βουνά" και το "Μπαρμπα γιάννης κανατάς". 


 Ο Λαμπελέτ παρένθεση στο χακί:

Στο μεταξύ είχε μπει στο παιχνίδι και ο Λαμπελέτ ο οποίος φαίνεται ότι είναι ο μόνος μη στρατιωτικός μουσικός, που τον είχαμε αφήσει προτύτερα να κάνει ιδιαίτερα, έχει αναλάβει σχεδόν ταυτόχρονα με τον Ζάιλερ την φιλαρμονική και έχει ήδη εντυπωσιάσει το φιλόμουσο κοινό στα εγκαίνεια του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά που είχαν γίνει το 1895. Από εκεί και πέρα η Φιλαρμονική ακολουθεί μια ένδοξη πορεία και φτάνει να έχει 60 μουσικούς, 2 αρχιμουσικούς και 1 υπαρχιμουσικό. Παιανίζει σχεδόν καθημερινά στις Πλατείες Τερψιθέας, Αλεξάνδρας και στο Πασαλιμάνι. Εκδίδεται εβδομαδιαίο πρόγραμμα μουσικού ρεπερτορίου και περιοχών. Πολύ συχνά βρίσκεται και στο κοσμοπολίτικο τότε Νέο Φάληρο. 

 Οι στρατιωτικοί μουσικοί συνεχίζουν:

Μεγάλο ρόλο στην οργάνωση της Φιλαρμονικής του Δήμου Πειραιά είχε και ο Σπυρίδων Καίσαρης ο οποίος ήταν επίσης στρατιωτικός μουσικός με μεγάλη εμπειρία αφού το 1896 (αρχιμουσικός Φρουράς Αθηνών) είχε πάρει μέρος στους Ολυμπιακούς αγώνες (έγραψε το εμβατήριο των Ολυμπιακών αγώνων του ΄96)  με την Φιλαρμονική των Αθηνών. Αναλαμβάνει την Φιλαρμονική Πειραιά γύρω στο 1905 ενώ το 1910 πηγαίνει στην Γαλλία προκειμένου να μελετήσει την οργάνωση των Στρατιωτικών Φιλαρμονικών. Διετέλεσε Αρχιμουσικός όχι μόνο για την Φιλαρμονική του Δήμου Πειραιά αλλά και του Πειραϊκού Συνδέσμου. Έγραψε το γνωστό εμβατήριο "Ο ΠΕΙΡΑΙΕΥΣ". Πολλοί επίσης είναι αυτοί που δεν τον γνωρίζουν αλλά οι περισσότεροι όμως γνωρίζουν το θούριο που έγραψε για τους βασιλόφρωνες "του αετού ο γιός"


 
 Ο επίσης στρατιωτικός μουσικός Βασίλειος Σωζόπουλος ο οποίος καθιέρωσε τις συναυλίες της Πέμπτης στις οποίες κάθε εβδομάδα η Φιλαρμονική παρουσίαζε δημοφιλή κυρίως κομμάτια που άρεσαν στον κόσμο να ακούει.
Μεγάλο έργο προσέφερε επίσης αργότερα ο απόμαχος αξιωματικός του ναυτικού Χρήστος Τρομπέτας που μόνιμα επιζητούσε καλύτερους μισθούς και μονιμότητα των μουσικών στον Δήμο, ένω έμεινε γνωστός για τις θερινές του συναυλίες.  Μεταπολεμικά την διεύθυνε ο Κόκκινος ενώ το 1968 ανέλαβε την διεύθυνσή της ο Παναγιώτης Φακιολάς για τον οποίο είχαμε κάνει ειδική αναφορά στο σπίτι του την Τερψιχόρη εδώ. Ο Φακιολάς αναδιάρθρωσε την Μπάντα και παράλληλα δημιούργησε και ορχήστρα πνευστών ποικίλης μουσικής. Το 1969 η χούντα διέλυσε την μπάντα για εξαιτίας κάποιων ιστοριών που είχαν ακουστεί αλλά δεν είχαν δικαιολογηθεί.  


ΕΙΚΟΝΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ ΦΙΛΑΡΜΟΝΙΚΗΣ
  • 1905 φτάνει με θαλαμηγό της εποχής στον Πειραιά η Βασιλική οικογένεια της Αγγλίας. Καταπλέει εν μέσω κανονιοβολισμών ακόμα και των Ρωσσικών πλοίων που μόνιμα ναυλοχούσαν έξω από το λιμάνι του Πειραιά και δένει στον Λιμένα Αλών έναντι του σιδηροδρομικού σταθμού δίπλα από την θαλαμηγό της Ελληνικής βασιλικής οικογένειας "Αμφιτρίτη".  Η βασίλισσα Αλεξάνδρα της Αγγλίας αποβιβάζεται και τρεις φιλαρμονικές συνδιασμένες μεταξύ τους παιανίζουν. Οι φιλαρμονικές αυτές είναι του Πολεμικού Ναυτικού παρατεταγμένη αριστερά ενώ στον αντίποδα αυτής και δεξιά η Φιλαρμονική του Δήμου Πειραιά και η μπάντα του Πειραϊκού Μουσικού Συνδέσμου. Τον τεχνητό αυτό διάδρομο στελεχώνουν μαθητές σχολείων του πειραιά που είναι ντυμένα με κυανόλευκες στολές. Στην συνέχεια η βασίλισσα της Αγγλίας Αλεξάνδρα επιβιβάζεται με βασιλική αμαξοστοιχία με κατεύθυνση την Αθήνα.
Η Αποβάθρα έναντι του Σιδηροδρομικού Σταθμού. Η συγκεκριμένη καρτ-ποστάλ είναι του 1907 και για την άφιξη του Βασιλιά της Ιταλίας όπως αναγράφει. Η Βασίλισσα Αγγλίας Αλεξάνδρα είχε αφιχθεί 2 χρόνια νωρίτερα.

και οι δύο καρτ ποστάλ αναφέρονται στην άφιξη της Βασίλισσας Αγγλίας Αλεξάνδρας στον Πειραιά
  • 1908 (19 Σεπτεμβρίου): Η Φιλαρμονική ταξιδεύει στην Κωνσταντινούπολη συνοδεύοντας τον Στέφανο Στρέϊτ προς ενίσχυση του εκεί ελληνισμού. Το ταξίδι γίνεται με θαλαμηγό στην οποία έχουν φορτωθεί πλήθος ελληνικών σημαιών. Το ταξίδι-εκδρομή γίνεται με σκοπό να ηρεμήσουν οι νεότουρκοι. Μετά το πέρας της εκδρομής ο Πειραιάς θα δέχονταν αντίστοιχη επιτροπή νεοτούρκων.

  • 1914 (18 Μαίου) Σέρβικη αντιπροσωπεία έρχεται στην Αθήνα προσκεκλημμένη από τον φιλολογικό σύλλογο Παρνασσό για να τελέσουν επιμνημόσυνη δέηση υπέρ των πεσόντων ελλήνων και σέρβων. Στην συνέχεια κατευθύνονται στο Νέο Φάληρο όπου τους υποδέχεται σημαιοστολισμένο από το Ακταίον μέχρι και το θέατρο. Στη γνωστή εξέδρα του Φαλήρου (Κιόσκι) παιάνιζε η Στρατιωτική Μπάντα υπό την διεύθυνση του Υπολοχαγού μουσικού Γιοχάλα, ενώ ο Όμιλος Ερετών τελεί Λεμβοδρομίες. Εντός του Ξενοδοχείου ΑΚΤΑΙΟΝ παίζει η Φιλαρμονική Μουσική Πειραιώς υπό την διεύθυνση του Αρχιμουσικού Καίσαρη. Την δεξίωση είχε οργανώσει ο Δήμαρχος Πειραιά Παναγιωτόπουλος. Επίτιμοι προσκεκλημένοι η Τερέζα Καποδίστρια, η κα Σλήμαν και οι δεσπινίδες Δελληγιάννη και Δουσμάνη. 

  • 1914 (18 Απριλίου): Η Δημοτική Αρχή αποφασίζει η Φιλαρμονική να παιανίζει τρεις φορές εβδομαδιαίως ενναλάξ στην Μουνυχία και στην πλατεία Αλεξάνδρας.
Βλέπουμε την Φιλαρμονική Πειραιά να καλύπτει τις ανάγκες όλων των σωματείων και των συλλόγων στην περιοχή του πειραιά, που ήθελαν να τιμήσουν τις ιδιαίτερες πατρίδες καταγωγής τους. Μεταβαίνει σχεδόν σε όλες τις περιοχές από τις οποίες εποικίσθηκε ο Πειραιάς. Κύθηρα, Ύδρα, Πόρος, Αίγινα, Κρανίδι, Ερμιόνη. Από όπου υπήρχε σύλλογος με οργανωμένα μέλη η Φιλαρμονική μετέβαινε να αποδώσει τιμές στους τόπους προέλευσης. Ενδεικτικά αναφέρονται: 
  •  1908 (13 Μαίου): Η φιλαρμονική βρίσκεται στα Κύθηρα για τα εγκαίνια του Ναού Παναγίας Ιλαριωτίσσης. Η φιλαρμονική συνόδευσε τα μέλη της Κυθηραϊκής αδελφότητας από τον Πειραιά με συγκεκριμένο δρομολόγιο. Η θυρανοιξία έλαβε χώρα στην Κωμόπολη Ποταμού Κυθήρων.
  • 1908 (16 Αυγούστου): Το ατμόπλοιο Ύδρα μεταφέρει την Φιλαρμονική μαζί με τον Υδραϊκό Σύλλογο Πειραιά προκειμένου να λάβουν μέρος στον εορτασμό του Ναού της Κοίμησης της Θεοτόκου στην Ύδρα.
  • 1904 (29 Ιουνίου): Η Φιλαρμονική μαζί με 100 μέλη του Συλλόγου Κρανιδιωτών Πειραιά μεταβαίνουν στην Ερμιόνη για την εορτή των Αγίων Αναργύρων στην Μονή που φέρει το ίδιο όνομα. Η εορτή θα λάβει χώρα την 1η Ιουλίου.
Μετέχει εκτός από τα εγκαίνια του Δημοτικού Θεάτρου όπως προαναφέραμε και στα εγκαίνια του Χατζηκυριάκειο Ορφανοτροφείου Θηλέων στις 20 Ιανουαρίου του 1904. Στο δελτίο τύπου κάτω αναφέρεται για το ίδρυμα ότι βρίσκεται εις περίοπον θέσιν της πειραϊκής χερσονήσου παρά την Βασσάνειον Ναυτική Σχολή (σχετική προηγούμενη ανάρτηση).

  • 1901 και η Φιλαρμονική μετέχει στο ετήσιο πειραϊκό καρναβάλι που παίζει ώρες ατελείωτες και για όσο χρονικό διάστημα απαιτεί ο κόσμος. Οι μουσικοί δεν παίζουν απλά αλλά μετέχουν και οι ίδιοι μασκαρεμένοι ως πιερρότοι.
1961 ΑΡΧΙΜΟΥΣΙΚΟΣ Ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΚΚΙΝΟΣ
ΦΩΤΟ ΑΠΟ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΤΩΝ

ΠΗΓΗ: 
ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΣΚΡΙΠ
ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΤΩΝ (ΦΩΤΟ)
 ΤΗΝ ΠΕΡΙΦΗΜΗ ΚΑΙ ΠΛΗΡΩΣ ΕΝΗΜΕΡΩΜΕΝΗ http://www.musipedia.gr 
 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ (ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ)
ΕΠΙΣΗΣ ΠΟΛΛΑ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑΝ ΝΑ ΓΡΑΦΤΟΥΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΦΙΛΑΡΜΟΝΙΚΗ ΠΕΙΡΑΙΑ ΔΙΑ ΛΟΓΟΥΣ ΟΜΩΣ ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΘΑ ΠΕΡΙΟΡΙΣΤΟΥΜΕ ΜΕΧΡΙ ΚΑΙ ΤΗΝ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 60.

3 σχόλια:

Νimertis είπε...

ως Πειραιώτης γέννημα θρέμμα, σας συγχαίρω για το εξαιρετικό αυτό ιστολόγιο... αποτελεί κόσμημα... την καλησπέρα μου...

MLP είπε...

Ωραίο post... σπάνια θεματολογία... :)

Ανώνυμος είπε...

Ο "Αρχιμουσικός" ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΜΠΟΤΕΤΖΑΓΙΑΣ (έτσι μάλλον λεγόντουσαν παλαιότερα οι διευθυντές ορχήστρας) διετέλεσε για λίγο καιρό (κατά μαρτυρία του - ήταν καθηγητής μου της μουσικής 1972-1974 στην Ευαγγελική Σχολή στην Ν. Σμύρνη) διευθυντής της Φιλαρμονικής του Πειραιά (δεν θυμάμαι να μας είπε χρονολογία αλλά μάλλον πρέπει να ήταν η δεκαετία του '60). Μας διηγήθηκε μάλιστα ένα περιστατικό που όταν ανέλαβε οι μουσικοί έκαναν πλάκα παίζοντας "σφαλιάρες" μέσα στο λεωφορείο της μπάντας αλλά σταδιακά επέβαλλε την πειθαρχία (!)και τον σεβασμό σε σημείο όταν παραιτήθηκε από την θέση αυτή, οι μουσικοί έκλαιγαν λέγοντάς του να αναιρέσει την απόφασή του αυτή (" Μποτετζαγιάκο μας που μας αφήνεις, θα χάσουμε τη δουλίτσα μας"-φαίνεται ότι τότε οι μουσικοί ήταν μόνιμοι υπάλληλοι).

Δημοσίευση σχολίου

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"