Οι «πατριώτες Αθηναίοι» και οι ηρωικοί Ψαριανοί



Του Στέφανου Μίλεση

Τον Ιούνιο του 1824 καταγράφεται ένα από τα τραγικότερα γεγονότα της νεώτερης Ελλάδας. Η καταστροφή των Ψαρών από τον Οθωμανικό Στόλο. Εξαθλιωμένοι ψαριανοί γυρίζουν ανά την Ελλάδα χωρίς να έχουν κάποιο μέρος να εγκατασταθούν. Προσωρινά αντιπροσωπεία Ψαριανών έχει εγκατασταθεί στην Αίγινα προκειμένου να συγκροτήσει επιτροπές και να εργαστεί προς την κατεύθυνση εξεύρεσης λύσης, ενώ άλλοι έχουν ήδη εγκατασταθεί στην περιοχή της Μονεμβασίας.

Αυτοί οι ήρωες της επανάστασης έχουν γίνει τώρα εξαθλιωμένοι πρόσφυγες ενώ η επίσημη πολιτεία για μια άλλη φορά ακόμα δεν φαίνεται να ενδιαφέρεται για το πρόβλημά τους. Οι Ψαριανοί, άνθρωποι του εμπορίου και της θάλασσας, βλέπουν μπροστά στο μέλλον και η επιλογή τους για νέα εγκατάσταση δεν είναι άλλη από τον Πειραιά. 

Οικισμός τότε με λιγοστούς κατοίκους και πληθώρα «εθνικής γης», δίνει την ευκαιρία στους ξεριζωμένους αυτούς Έλληνες να ελπίζουν. Το τότε υπουργείο εσωτερικών αναθέτει στον Κωνσταντίνο Δεληγιάννη να ερευνήσει την περίπτωση αυτή μαζί με την αντίστοιχη Επιτροπή των Ψαριανών. 

Η επιτροπή που έχουν συγκροτήσει οι Ψαριανοί αρχικά στη Μονεμβασία και αργότερα στην Αίγινα με σκοπό την ίδρυση πειραϊκού συνοικισμού, εκλέγει πληρεξούσιους με αποστολή να έρθουν στον Πειραιά, να εξετάσουν τον τόπο, να έλθουν σε επαφή με τους Αθηναίους ζητώντας τους την άδεια να εγκατασταθούν.

Μάλιστα το σχέδιο των Ψαριανών είναι να περιστοιχίσουν τη πόλη που θα δημιουργήσουν, όμοια με ένα νέο Θεμιστόκλειο τοίχος. Μετράνε μάλιστα την απόσταση που αναλογεί σήμερα στην απόσταση μεταξύ της βρωμολίμνης (Λιμένα Αλών, σημερινής θέσης που αντιστοιχεί στο σταθμό του «Ηλεκτρικού») και του Μικρολίμανου και βρίσκουν ότι είναι 2.560 βήματα ή καμιά πενηνταριά στρέμματα.

Η αντιπροσωπεία των Ψαριανών φροντίζει να επισκεφθεί και τη μονή του Αγίου Σπυρίδωνα της οποίας οι εκτάσεις καταλάμβαναν το μεγαλύτερο μέρος της πόλης που λίγες δεκαετίες αργότερα θα αναπτυσσόταν. Συναντούν τον τότε ηγούμενο της Μονής του Αγίου Σπυρίδωνα Συμεών Μαρμαροτούρη και τον Αγγελάκη Καγγελέρη για να τους πείσουν να υποστηρίξουν τις απόψεις τους.

Το Μοναστήρι του Αγίου Σπυρίδωνα

Ωστόσο δεν λογαριάζουν τους κατοίκους της Αθήνας οι οποίοι εξεγείρονται κατά της δημιουργίας συνοικισμού Ψαριανών στην περιοχή του Πειραιά, ειδικά στις εκτάσεις του Μοναστηριού. Προτάσσουν διάφορες δικαιολογίες όπως ότι πολλοί Αθηναίοι διατηρούν εξοχικές κατοικίες στον Πειραιά, ότι θα αποκλειστεί η Αθήνα από την παρακείμενη παραλία, ότι θα χάσει το Αθηναϊκό εμπόριο τη δύναμή του δεδομένου ότι όποιος έχει στον έλεγχό του τους θαλάσσιους δρόμους, έχει και τον έλεγχο του εμπορίου. Το σκεπτικό διατυπώνεται θα λέγαμε με απλότητα:
«Επειδή και εν μέρος των Αθηναίων, λέγουσιν εις την προς την Διοίκησιν, σχεδιάζει προ χρόνων να μετοικήση εις Πειραιά δια ν΄ απολαύσωσι τα καλά του εμπορίου, κατοικούντες εις τον λιμέναν τούτων...».

Αυτή η ματαίωση της Ψαριανής εγκατάστασης, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στα συμφέροντα που υπήρχαν από την αξιοποίηση των «Εθνικών Γαιών» από τη διανομή δηλαδή  της γης που κάποιοι λογάριαζαν να διαθέσουν «σε δικούς τους» ανθρώπους όπως γράφει και ο Μακρυγιάννης στο ημερολόγιό του, αλλά και στο γεγονός ότι η καλή γη ήταν αυτή που κατείχε η Μονή.

Στο έργο «Ιστορία των Αθηνών» του Διονυσίου Σουρμελή (1834), διαβάζουμε κάποιες σκέψεις του συγγραφέα και τη θετική στάση που αυτός διατηρεί αρχικώς, ως προς την εγκατάσταση των Ψαριανών στην περιοχή του Πειραιά. «Θα είναι η αρχή μιας νέας δόξας της πατρίδας», γράφει ο Σουρμελής. Όμως συνεχίζει με τα παρακάτω: 

«Ο λαός των Αθηνών χαροποιήθηκε με την επικείμενη εγκατάστασή τους. Εξέλεξε μάλιστα και επιτροπή για να εξηγήσει αυτά τα αισθήματα που έτρεφε για τους Ψαριανούς. Η Επιτροπή αυτή των Αθηναίων συνόδευσε τους Ψαριανούς να δουν από κοντά τις εκτάσεις της εθνικής γης στον Πειραιά και να αποφασίσουν για το που θα εγκατασταθούν. 
Οι αδελφοί Ψαριανοί όμως, αντί να εκλέξουν τον τόπο όπου βρισκόταν η παλαιά πόλη του Πειραιά (εννοούν στην αρχαιότητα) ή κάποιο άλλο σημείο, εκείνοι ζήτησαν να κτίσουν τη νέα τους πόλη σε εκτάσεις που ανήκαν στο Μοναστήρι του Αγίου Σπυρίδωνα. 
Εξαιτίας και μόνο αυτού του αιτήματος, οι Αθηναίοι έκριναν ως άδικο το αίτημα των Ψαριανών επειδή ένα μέρος αυτών διαβλέποντας τη μελλοντική ανάπτυξη του Πειραιά είχε αγοράσει γη στο ίδιο σημείο προκειμένου να μετοικήσει εκεί, ώστε να απολαύσει τα καλά του εμπορίου που προσφέρει ένα λιμάνι». 

Ο Σουρμελής δηλαδή δικαιολογεί πλήρως την αντίδραση των Αθηναίων καθώς γράφει ότι σε καμία περίπτωση το δίκαιο αίτημα της μιας πλευράς (των Ψαριανών) δεν μπορεί να λειτουργήσει σε βάρος μιας άλλης πλευράς (δηλαδή για τους Αθηναίους). Συμπερασματικά ο Σουρμελής καταλήγει «Δεν είναι δυνατόν να επιτραπεί να οικοδομηθεί η πόλη των Ψαριανών πάνω στις εκτάσεις της Μονής!»

 Οι Αθηναίοι που αποτελούν την Επιτροπή αντίδρασης ή παρεμπόδισης αν θέλετε της εγκατάστασης των Ψαριανών, καλούν με επιστολή τους αρχικά τους ίδιους τους Ψαριανούς την οποία αποστέλλουν στις 11 Ιανουαρίου 1825 και η οποία ξεκινά με το "Αδελφοί Κύριοι Ψαριανοί...". 
Και συνεχίζει λέγοντάς τους ότι όλη η γη του Πειραιά δεν είναι χαρακτηρισμένη ως "Εθνική" αλλά υπάρχουν και εκτάσεις που ανήκουν στη Μονή για αυτό και δεν δύναται να εγκατασταθούν σε αυτή. Προκειμένου όμως να ανοίξουν μέτωπο με τους Ψαριανούς, τους πληροφορούν ότι θα αποφασίσει η Διοίκηση αφού ακούσει και τους αντιπροσώπους των Αθηναίων και των Ψαριανών. 

Ωστόσο για να διασφαλίσουν ακόμα περισσότερο τη θέση τους οι Αθηναίοι, καλούν και τους μοναχούς του Μοναστηριού του Αγίου Σπυρίδωνα να ενώσουν και τη δική τους διαμαρτυρία μαζί με τους ίδιους. Στις 21 Ιανουαρίου του 1825 τους στέλνουν  μια επιστολή με παραλήπτες τον Συμεών Μαρμαροτούρη που ήταν ο ηγούμενος του Μοναστηριού και το μοναχό Αγγελάκη Καγγελέρη ζητώντας τους να υποστηρίξουν ότι υποστηρίζουν και οι ίδιοι. Η επιστολή αυτή φέρει στο τέλος της την υπογραφή «Οι πατριώτες Αθηναίοι»!

 Αυτοί οι «πατριώτες Αθηναίοι» λοιπόν στάθηκαν αιτία να μην εγκατασταθούν οι ηρωικοί Ψαριανοί στον Πειραιά και όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται σε έντυπα της εποχής και σε ημερολόγια: "Οι μεν Αθηναίοι δεν κατώκησαν ουδέποτε τον Πειραιά, των δε Ψαρριανών πολλοί μεν ηναγκάσθησαν να επανέλθωσιν εις τον πάτριον βράχον των, πολλοί δε να σκορπισθώσιν εις το πρόσωπον της Ελλάδος".


Όσο για τους Ψαριανούς μέρος αυτών εγκαταστάθηκε στην την περιοχή της αρχαίας Ερέτριας, στην Εύβοια, που μετονομάστηκε έκτοτε Νέα Ψαρά.

Το 1835 βέβαια οι Αθηναίοι αν και πάλι αντέδρασαν εκ νέου στη δημιουργία Δήμου Πειραιά, αντίδραση που όμως δεν λήφθηκε υπόψη καθώς η επανασύσταση του Πειραιά αποτελούσε απόφαση που είχε παρθεί, ταυτόχρονα θα λέγαμε με την απόφαση να αποτελέσει η Αθήνα την πρωτεύουσα της σύγχρονης Ελλάδας.



Συμπληρωματικά να προσθέσουμε ότι στη συνέχεια τα κτήματα της Μονής, καθώς αυτή είχε καταστραφεί ολοσχερώς από τον αγώνα της ανεξαρτησίας, περιήλθαν και αυτά στην ιδιοκτησία του ανεξαρτήτου Ελληνικού Κράτους και ακολούθησαν τη μοίρα των Εθνικών γαιών. Με διάταγμα όλα τα μοναστήρια στο ελληνικό βασίλειο των οποίων ο αριθμός των μοναχών ήταν μικρότερος των δώδεκα, η περιουσία που κατείχαν περνούσε στο Κράτος.
   
Πολλοί από τους Ψαριανούς που είχαν εκδιωχθεί στην απόπειρα εγκατάστασής τους το 1825, δέκα χρόνια αργότερα επέστρεψαν και δημιούργησαν την συνοικία των Ψαριανών, ενώ πλήθος επιφανών ανδρών συνετέλεσαν στην γρήγορη ανάπτυξη της νέας πόλης.


Απλά για την ιστορία να σημειωθεί ότι και μετά την δημιουργία του Δήμου του Πειραιά το 1835, για πολλά χρόνια αργότερα, συνεχίζονταν αντιδράσεις και υποβάλλονταν διαρκώς εκθέσεις και υπομνήματα με μόνιμο αίτημα την ενσωμάτωση του Δήμου Πειραιά στην Αθήνα.

2 σχόλια:

Μαριάνθη είπε...

Συγχαρητήρια για τις αναρτήσεις. Αξιόλογη και αυτή όπως όλες οι ανάλογες.

Stefanos Milesis είπε...

ευχαριστώ, το πιο μεγάλο πρόβλημα βασικά είναι ο χρόνος που χρειάζεται για να μαζευτούν αυτές οι πληροφορίες. Ο χρόνος μας κυνηγά όλους.

Δημοσίευση σχολίου

"Πειραϊκές ιστορίες του Μεσοπολέμου"